“De kloof tussen arm en rijk wordt niet groter, maar kleiner” - weerlegd

Iedereen zal het erover eens zijn dat gemeten over de laatste 300 of 100 jaar, de armen het vele malen beter gekregen hebben en de toplaag slechts marginaal vooruit gegaan is.

Nee dus
Dat gaat misschien op voor bepaalde economieën zoals die in (West-)Europa en landen als Canada, de VS, Nieuw-Zeeland, enz. In de rest van de wereld is de kloof tussen arm en rijk sinds die paar honderd jaar vaak extreem toegenomen, zoals bijv. in India (onder invloed van het koloniale bewind), in Latijns-Amerika (Brazilië, Chili, Venezuela, Mexico, enz.), de Filippijnen, Indonesië, en nog veel meer streken. Het voorbeeld van India: onder andere door de Britse economische oorlogvoering met bijv. de Indiase textielindustrie (met behulp van de Queen's kanonneerboten) nam de levensstandaard er dramatisch af; de armoede in India is nog steeds onvoorstelbaar - ziedaar de (Britse) rijkdom die (Indiase) armoede creëert.

Rijk land, arm volk
Het is ook niet zo vreemd dat de aan grondstoffen rijkste landen vaak de armste bevolkingen kennen. De plundering op grote schaal die Europa, Japan, en na de Tweede Wereldoorlog vooral de Verenigde Staten beging, vonden niet plaats waar niets te halen viel. Nederland zat ook niet in Indonesië om de plaatselijke bevolking tot het christendom te bekeren. Maar is het effect van het kolonialisme niet weggeëbt? Het is vervangen door een veel slimmer economisch imperialisme.

In sommige derdewereldlanden zijn wel democratische hervormingen die iets aan de verschillen doen (o.a. Venezuela, Bolivia). Een van de methoden die kunnen worden toegepast is het deels afschermen van de eigen markt voor de "globalisering" - het recept waarmee zo goed als alle welvarende landen tot hun welvaart zijn gekomen.
In andere landen wordt de kloof met (de dreiging van) geweld in stand gehouden. China bijvoorbeeld houdt haar lage lonen kunstmatig in stand - een grote groep Chinezen profiteert van de economische groei, maar een nog veel grotere groep, die het eigenlijke werk doet, nauwelijks of in veel geringer mate.

Reactionair offensief
In veel landen waar de verschillen tot de jaren 1980 minder werden, is een reactionair offensief begonnen om die weer groter te maken (Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten). Het wordt ook wel "neoliberaal" genoemd, maar het is feitelijk reactionair: een reactie op de gemengde economie, en op de democratische structuren die de verkleining van de verschillen tussen arm en rijk mogelijk maakten). Dit wordt verkocht als zou het welvaart brengen, maar de meest excessief door de neoliberale ideologie geteisterde landen (VS, Canada, UK) kennen nu ook de snelst toenemende armoedeval en schuldslavernij onder wat eens de "middenklasse" heette.
En dat is bepaald geen toeval.

Ex-Sovjet: armer dan ooit
De voormalige Sovjet-Unie en veel landen in Oost-Europa zijn een apart geval, omdat in het westen de communistische samenlevingen werden geassocieerd met armoede. In feite is ook daar de armoede voor grote groepen mensen toegenomen, na de totale uitverkoop van publieke voorzieningen in met name Rusland. Hoewel de rijkdom voor een kleine groep er tot ongekende hoogte steeg, nam ook daar de kloof tussen arm en rijk extreem toe - men had de Russen na 1991 iets heel anders beloofd.

Geen clichés, a.u.b.
Het is niet verstandig om in clichés te denken, omdat sommige samenlevingen op hun eigen manier tot een vorm van welvaart kunnen komen die niet altijd goed in een hokje past; zoals Zuid-Korea dat aan de ene kant een enorme welvaartsstijging kende in de afgelopen decennia, door een agressieve toepassing van het Aziatische Tijger-recept dat Japan tot een grootmacht maakte - hiermee veranderde Zuid-Korea van een feodale staat in een consumptiemaatschappij; maar dat aan de andere kant ook het doelwit werd van "structurele aanpassingen" van het IMF (na de "Azië-crisis", die ik op verzoek elders zal belichten). En waar nu het aantal have-nots ook weer gestaag toeneemt (van nooit weggeweest, overigens), met een neoliberale gelovige aan het roer.

Democratie?
Er is geen reden om in pessimisme te vervallen - er het helpt ook niet om "de armen" zielig te vinden. Help ze zichzelf te helpen, maar hoe doe je dat? Wie voor zichzelf kan opkomen, zich kan verenigen in vakbonden, zonder door de knokploegen van een oppressieve staat in elkaar te worden getimmerd, kan een acceptabel loon bij elkaar hengelen. Wie een eigen zaak heeft, zoals miljoenen in de Derde Wereld, kan zichzelf goed redden, maar niet als een corrupte staat uitbuiting door corrupte mafiosi tolereert, die woekerhuren en woekerrentes rekenen. IMF en Wereldbank dringen landen "structurele aanpassingen" op die leiden tot een berg schuld, de uitverkoop van publieke voorzieningen en grondstoffen, en een gedevalueerde munt, dus een lage koopkracht met de slechte toegang tot de productiemiddelen die ermee gepaard gaan - het beste recept voor duurzame armoede. Is het introduceren van democratie hiervoor het recept? Het is allerminst een garantie. Er zijn dictaturen die, uit de wens enige populariteit te behouden, een redelijk verstandig economisch beleid voeren; en er zijn ± democratische regeringen die hun land verkopen aan de hoogste bieder, en het volk in armoede laten wegzakken - en omgekeerd.

Verdeel-en-heers
Het slimme van het globaal economisch stelsel dat de kapitalisten in elkaar hebben gezet is dat het mensen op briljante wijze tegen elkaar kan uitspelen. In een land als Nederland kunnen we spreken van "de kloof tussen arm en rijk", maar dat geldt ook voor een land als Indonesië. Nederlanders (zonder schulden) met een vaste voltijdbaan die tegen het minimumloon werken, kunnen zonder al te veel problemen meestal rondkomen (en maken een goede kans op een huurwoning met subsidie).

Je moet dan dus niet zeuren, zou je zeggen. Het welvaartsverschil met de armen in de Derde Wereld is immers enorm. Tegelijkertijd wordt vanuit de financieel-economische elite druk uitgeoefend op de structuren die dit mogelijk maken. Het minimumloon zou omlaag moeten, om de concurrentie met lagelonenlanden te kunnen aangaan. De woningmarkt zou verregaand moeten worden geliberaliseerd, om deze flexibeler te maken. Er wordt op gehamerd dat onderwijs en de kenniseconomie de sleutel is voor de toekomst; maar tegelijkertijd werkt men aan verdere privatisering van het onderwijs, waarbij de betere opleidingen duurder worden, en de gelijke kansen op onderwijs voor elke sociale klasse worden ondermijnd.

Dubbelrol
De werkende klasse van de rijkere landen wordt zo in een dubbele rol gemanoeuvreerd. Aan de ene kant is daar de rol van uitbuiter. Door het kopen van allerlei extreem goedkoop geproduceerd spul (of het nu om vruchten, uitheemse groenten en fruit, koffie, speelgoed, laptopjes of dvd-spelers gaat) werkt de werkende klasse uit de rijkere landen vrolijk mee aan het ketenen van zijn collega-(land)arbeider in de Derde Wereld. Aan de andere kant staat de levensstandaard van de modale burger in de rijkere landen latent en permanent onder druk; en wel door geen of nauwelijks inflatiecorrectie van lonen (door gemanipuleerde inflatiecijfers) en het niet aflatende gedram van "loonmatiging" door politici en de business, met behulp waarvan we "sterk" zouden staat in de mythische voorgekookte strijd met de lagelonenlanden.

Het houdt een keer op
Een volmaakt geval van verdeel-en-heers, natuurlijk. De werkende burgers van de Verenigde Staten zijn de meest in het oog springende slachtoffers van dit globaliseringsmechanisme. Hun rol van uitbuiters - dankzij de kunstmatige koopkracht van de dollar konden zij zich helemaal suf consumeren - wordt nu steeds meer aangevreten door de rol van uitgebuitenen. De VS produceren zelf veel te weinig om het handelstekort aan te vullen; de bedrijven komen er voorlopig niet terug, want die zitten prima in India, Mexico, China, en elders; van de welvaart die door charlatans en andere valse profeten werd beloofd in de onroerendgoed-zeepbel is niets meer over. En zo schuift men miljoenen bij het oud vuil, die (als ze geluk hebben) voortaan in een stacaravan hun voedselbankblikken mogen nuttigen.

Of wij aan de beurt komen hangt helemaal van onszelf af: kunnen we de mechanismen van het kapitalisme en de globalisering onderscheiden, of blijven we in zelfhypnose en worden we warm van de "koopkrachtplaatjes" van de technocraten?

Documentatie:
Michel Chossudovsky, The Globalisation of Poverty; Michael Parenti, Against Empire; Democracy for the Few; Naomi Klein, The Shock Doctrine; Noreena Hertz, The Debt Threat - How Debt Is Destroying the Developing World; Raj Patel, Stuffed and Starved - The Hidden Battle for the World Food System; Chang Hajoon, Kicking Away the Ladder; Bad Samaritans - Rich Nations, Poor Policies and the Threat to the Developing World; Michael Hudson, Global Fracture - the New International Economic Order
En nog veel meer.