<< error >> (our Markdown requires webpage links, not image links, see manual)

Op zoek naar de duivel in onszelf

Duivelaanbidders die kinderen ritueel vermoorden. Het klinkt absurd. Criminoloog Tjalling Beetstra onderzocht hoe miljoenen mensen daar toch in konden geloven.

Dertig jaar geleden raakten de Verenigde Staten in de ban van veronderstelde gruwelijke misdaden begaan door satanisten. Criminoloog en jurist *Tjalling Beetstra onderzocht hoe het zo ver kon komen – en hoe deze paniek naar ons land oversloeg.

Hoeveel mensen zijn het slachtoffer geworden van die beschuldigingen?

‘In de Verenigde Staten zijn duizenden mensen ervan beschuldigd dat ze satanisch ritueel misbruik hebben gepleegd. Honderden mensen zijn strafrechtelijk vervolgd en zo’n honderd zijn veroordeeld tot jarenlange en soms zelfs levenslange gevangenisstraffen. Op dit moment zitten er nog steeds mensen in de gevangenis die uitsluitend zijn veroordeeld op basis van ‘herinneringen’ die onder hypnose zijn opgeroepen dan wel verklaringen van onder druk gezette peuters en kleuters. En dat terwijl nagenoeg alle deskundigen al lang tot de conclusie zijn gekomen dat de beschuldigingen alleen maar kunnen worden gekwalificeerd als morele paniek.’

Hoe ontstond die paniek?

‘Het fenomeen satanisch ritueel misbruik is voortgekomen uit het debat over de negatieve aspecten van seksualiteit – denk aan abortus, incest, kinderpornografie en pedofilie – en dat over cults en sekten, en de vrijere seksuele moraal die daarbinnen zou bestaan. Conservatieve religieuze groepen hebben, door de aandacht te vestigen op satanisch ritueel misbruik, geprobeerd de bevolking ervan te doordringen dat de samenleving ten onder dreigde te gaan. De paniek zelf is voortgekomen uit een enkele, bizarre bestseller uit 1980: Michelle Remembers. Bij Michelle Smith kwamen onder hypnose ‘herinneringen’ naar boven aan geestelijk, lichamelijk en seksueel misbruik in de jaren 1954-1955. Haar psychiater suggereerde dat ze tijdens het misbruik gebruik had gemaakt van het afweermechanisme dissociatie, waarbij herinneringen aan traumatische gebeurtenissen in een apart deel van de hersenen worden opgeslagen. Bovendien zouden de satanisten haar gehersenspoeld hebben, opdat zij het misbruik zou vergeten. De combinatie van dissociatie en hersenspoeling zou leiden tot een meervoudige persoonlijkheidsstoornis (mps). Volgens cult survivors en hun therapeuten is dat dé reden waarom slachtoffers van niets weten totdat zij in therapie hun herinneringen hervinden.’

De ‘besmetting’ in ons land vond niet plaats door religieuze groeperingen, maar via therapeuten.

‘Satanisch ritueel misbruik is in Nederland in 1984 geïntroduceerd door dezelfde therapeuten die dat eerder in de VS hadden gedaan. Vanaf dat moment stelden psychotherapeuten die deze workshops hadden gevolgd, steeds vaker de diagnose mps. In een aantal gevallen concludeerden ze dat satanisch ritueel misbruik daaraan ten grondslag moest liggen.’

De media waren natuurlijk dol op dergelijke verhalen.

‘Zeker. De eerste actualiteitenrubriek die er aandacht aan besteedde was Tijdsein, van de EO, maar de politiek schrok pas wakker na de berichtgeving in seculiere media als Het Parool en vooral Nova. Dat heeft geleid tot de instelling van de Werkgroep Ritueel Misbruik, die een half jaar later een summier en onevenwichtig rapport uitbracht. De critici en sceptici hebben de beweringen van de mps-therapeuten onmiddellijk naar het land der fabelen verwezen. Doordat de media zich daarna vooral op deze critici hebben gericht, was het voor hen niet al te moeilijk om de publieke opinie op hun hand te krijgen.’

Een van de stellingen bij je proefschrift luidt dat het een kwestie van tijd is voor in Nederland een morele paniek uitbreekt. Welke?

‘Met die wetenschap in het achterhoofd, kan men zich afvragen hoe de volgende zaken die zich recent in Nederland hebben afgespeeld, kunnen worden gekwalificeerd: de stigmatisering van moslims, mediahypes over terrorisme, de instelling van een speciaal orgaan voor terrorismebestrijding, strafverzwaring in geval van terrorisme en aanzienlijke uitbreiding van de opsporingsbevoegdheden van de autoriteiten in het kader van terrorismebestrijding. Het antwoord ligt mijns inziens voor de hand.’

Door, Marcel Hulspas

*Tjalling Beetstra promoveerde onlangs in Maastricht op het proefschrift Van kwaad tot erger. De sociale constructie van satanisch ritueel misbruik in de VS en Nederland. Dit boek is te verkrijgen via: ta_beetstra@hotmail.com

www.depers.nl