Culturele schatkamer van Afrika dreigt naar de knoppen te gaan

Islamitische radicalen bezetten sinds enkele weken de stad Timboektoe in het noorden van Mali, één van de belangrijkste culturele en historische centra van Afrika. De fundamentalisten vormen, in hun drang alles in de stad wat ‘haram’ is te verwijderen, een grote bedreiging voor de cultuurschatten in de stad.

Zo werd vorige week al bekend dat het mausoleum van Sidi Mahmoud Ben Amar is vernield. De angst bestaat dat veel andere cultuurschatten op korte termijn zullen volgen. Timboektoe staat namelijk vol met zulke schatten.

De stad groeide na zijn stichting in de twaalfde eeuw snel uit tot één van de belangrijkste knooppunten op Arabische handelsroutes door de Sahara. Ook veel islamitische geleerden vestigden zich er in de loop van de eeuwen.

Zij bestudeerden in Timboektoe de Koran, gaven er les en schreven boeken. Zo stapelden de historische manuscripten in de stad zich op. In de zestig bibliotheken van Timboektoe liggen tienduizenden oude boeken en teksten opgeslagen, sommige wel 800 jaar oud.

Tombes en standbeelden nu vooral nog mikpunt van vernielzucht
Timboektoe staat vanwege zijn cultuurschatten al op de UNESCO Werelderfgoedlijst. Niet alleen de manuscripten in de stad zijn onvervangbaar. Ook de lemen moskee van Timboektoe is wereldberoemd. En er zijn 333 graftombes in de stad, waarvan er zestien onder bescherming van UNESCO staan.

Die tombes (en ook standbeelden) lijken de eerste slachtoffers van het plotselinge en opgedrongen islamfundamentalisme in Timboektoe, waar een maand terug de Sharia werd ingevoerd. Vorige week werd door moslimsradicalen in Timboektoe ook al het beeld van Al Faroek, de beschermheer van de stad gesloopt.

Moslimsfundamentalisten namen macht over van Touaregrebellen
Timboektoe wordt door islamfundamentalisten bestuurd sinds de inname van de stad door Touaregrebellen begin mei. De veelal niet fundamentalistische Touaregrebellen veroverden Timboektoe als onderdeel van hun onafhankelijkheidsstrijd. Zij riepen kort na de verovering van de stad een nieuwe, onafhankelijke staat met de naam Azawad uit.

Maar bijna direct na de inname van Timboektoe namen moslimradicalen de dagelijkse leiding in de stad over. Zij verafschuwen de aanbidding van heiligen en voorvaderen. Alleen Allah mag volgens hen worden aanbeden.

Door die overtuiging bestaat onder de radicale nieuwe machthebbers een drang culturele schatten van Timboektoe te slopen. Hun vernielzucht is al vergeleken met die van de Talibaan in Afghanistan, die begin 2001 de eeuwenoude Boeddhabeelden van Bamiyan opbliezen met dynamiet.

Roep om internationale interventiemacht om schatten te beschermen
NRC-correspondent Koert Lindijer, die verslag doet vanuit Mali, sprak eind vorige week met een parlementslid uit Timboektoe dat opriep tot het inzetten van een internationale interventiemacht om de manuscripten en tombes van Timboektoe van de ondergang te redden. Lindijer schreef afgelopen vrijdag:

Het parlementslid wijst met zijn vinger naar zijn voorhoofd. “De islamitische radicalen van de rebellengroep Ansar ud-Din en Al-Qaeda-in-de-Islamitische-Maghreb maken de dienst uit in het centrum van Timboektoe en ze begrijpen niets van onze cultuur en ons geloof. Ze denken ons te moeten leren wat de juiste religie is. Maar al eeuwen geleden was Timboektoe het centrum van islamitische geleerden.”

Manuscripten potentiële inkomstenbron voor fundamentalisten

Sidi Mahmoud Ben Amar, wiens tombe dus al door moslimradicalen is vernield, was in 1498 imam in Timboektoe. Hij stond aan hoofd van de grootste universiteit bezuiden de Sahara. Gelovigen kwamen eeuwenlang bij zijn crypte bidden, tot de nieuwe machthebbers in de stad een maand terug bepaalden dat deze praktijk ‘haram’ is – niet toegestaan in de islam.

Een museumdirecteur die Lindijer voor zijn artikel van vrijdag interviewde, waarschuwt bovendien voor het lot van de duizenden manuscripten in de stad. Deze oude teksten zijn volgens hem miljoenen dollars waard, een schat voor terroristen die om geld verlegen zitten. Het risico bestaat dat zij zullen proberen de manuscripten te verkopen op de zwarte markt.

Voorlopig waarschijnlijk nog geen vuist tegen de fundamentalisten
De kans is echter klein dat er op korte termijn werkelijk een stevige vuist wordt gemaakt tegen de fundamentalisten die Timboektoe bezetten. In Bamako, waar de regering van Mali zetelt, is de democratie namelijk nog altijd niet hersteld.

Vandaag werd bekend dat Mali een nationale conventie gaat organiseren om een nieuwe interim-leider te kiezen. Die nieuwe leider blijft aan, totdat er verkiezingen kunnen plaatsvinden. Een precieze datum voor die verkiezingen is nog niet bekendgemaakt.

De junta zwaait zodoende de facto nog altijd de scepter in hoofdstad Bamako. Volgens juntaleider kapitein Amadou Sanogo zal de conventie worden geleid door de huidige interim-president, wiens termijn 22 mei afloopt.

De kans is klein dat de internationale gemeenschap militair zal ingrijpen of Bamako logistiek zal steunen, zo lang de coupplegers feitelijk nog aan de macht zijn in het land.

www.nrc.nl