Supersnelle evolutie van de aardmuis

Aanpassing is vaak noodzakelijk om te overleven. Zo ook voor de aardmuis op eilandjes in de Baltische Zee vlakbij het Zweedse vasteland. In 500-1000 jaar werden ze bijna tweemaal zo zwaar en kregen grotere poten ten opzichte van hun soortgenoten op het vasteland.

Als dieren geïsoleerd raken, kunnen er rare dingen gebeuren. Denk aan dwergolifanten, reuzenratten en de Floresmens (Homo floresiensis) op eilanden. De snelheid van evolutie is gemiddeld hoger dan die van zoogdieren op het vasteland. Scandinaviërs onder aanvoering van Anders Forsman hebben nu wel iets heel spectaculairs ontdekt. Aardmuizen op eilandjes in de Baltische Zee ten oosten van Stockholm evolueerden zelfs twee- tot vijfmaal zo snel als het gemiddelde eilandzoogdier.

De onderzoekers kwamen tot die conclusie door aardmuizen (Microtus agrestis) van twee plaatsen op het Zweedse vasteland te vergelijken met die op zes eilandgroepen. De eilandgroepen liggen op verschillende afstanden tot het vasteland.
locaties onderzoek aardmuizen ZwedenPopup

De twee plaatsen op het vasteland en het vierkant met daarin de zes eilandgroepen waarvandaan aardmuizen zijn bestudeerd. Afbeelding: © Google Earth
Eilanden

De eilanden zijn relatief jong: zo’n 500-1000 jaar geleden zijn ze boven de waterspiegel komen te liggen door (isostatische) opheffing. Al gauw kwamen de muizen ook op de eilanden terecht door bijvoorbeeld te zwemmen of door mee te dobberen op een object zoals hout.

De muizen op de eilanden en het vasteland waren niet dezelfde zo realiseerden Anders Forsman en Torbjörn Ebenhard zich al in 1985: “We ontdekten al snel dat de muizen op de eilanden veel groter waren dan de muizen van dezelfde soort op het vasteland en dus waren we nieuwsgierig waarom dat zo was”, vertelt Forsman aan Kennislink. “De eilandengroep bood een geschikte omgeving voor studies over ecologie en evolutie.” Nadat Forsman zich eerst richtte op zwarte adders keek Forsman decennia later samen met Juha Merilä (University of Helsinki) nog eens naar de dataset. Zo kwam het project over de aardmuis op gang.
Aardmuis Microtus agrestis

Een aardmuis in de Kaapse bossen in de provincie Utrecht. Afbeelding: © Creative Commons
Evolutie

Niet alleen bleken de muizen op de eilandgroepen veel groter, maar ook hadden ze grotere poten ten opzichte van hun lichaamsgewicht in vergelijking met soortgenoten op het vasteland. Forsman en collega’s vonden grotere muizen met grotere poten op eilandgroepen die geïsoleerder lagen en verder van het vasteland verwijderd waren. Waarom? Het drijvend vermogen van grotere muizen is hoger en ze hebben minder kans op onderkoeling; met grotere poten kunnen ze beter zwemmen, zeer handig in een archipel.

De vraag is of de muizen op eilanden anders zijn omdat ze zich tijdens hun leven hebben aangepast aan de omgeving of dat ze al aangepast zijn bij hun geboorte (dus genetisch). Forsman: “We baseren ons niet alleen op in het wild gevangen muizen, maar ook op gefokte muizen uit het laboratorium. Hierdoor kunnen we aantonen dat de verschillen in de muizenpopulaties tenminste gedeeltelijk genetisch zijn, en dus evolutionair.”

De snelheid van evolutie bepalen wetenschappers in darwins. Zo ook Forsman en collega’s. Ze kwamen uit op 100-250 darwins voor de aardmuizen op de eilanden, veel meer dan de gemiddelde 53 darwins voor zoogdieren op eilanden! Forsman: “Ik denk dat de ongewoon snelle veranderingen in de muizen (bijna twee keer zo zwaar in 500-1000 jaar) de theorie verstekt dat evolutie veel sneller kan plaatsvinden dan gedacht.” Deze studie is dus weer een bewijs vóór de evolutietheorie.

www.kennislink.nl