Webdocumentaire komt op. Adieu auteursrecht?

In haar stuk geeft Do Groen een bondig en inspirerend inzicht in de opkomst van de webdocumentaire. Ze analyseert hoe de kijker een gebruiker en co-auteur is geworden. Hij is actief en medeverantwoordelijk voor de uiteindelijke betekenis van het werk. Ik zou willen aanvullen dat de rol van de maker daarmee ook drastisch is veranderd. Want als de kijker co-auteur kan worden, is de documentaire geen monoloog meer maar een dialoog.

De maker is dan ‘gesprekspartner’ en het gemaakte werk is geen afgerond eindproduct, maar een proces, een halfproduct dat door inbreng van buitenstaanders vorm krijgt. Hij is niet meer ‘eigenaar’ van het werk en heeft steeds vaker het materiaal niet zelf gemaakt, maar richt zich nog meer dan voorheen op de verbindingen waarbinnen het werk betekenis krijgt. En die verbindingen zitten niet alleen in het werk zelf besloten, maar vooral daarbuiten, ook in het momentum, de plekken waar het terecht komt, waarmee het wordt ‘gelinkt’, wie erover spreekt, eraan meewerkt, hoe en waar het wordt gereproduceerd.

Nieuwe omstandigheden

De betekenis van het werk houdt direct verband met de wijze waarop het nieuw leven krijgt in de media-ruimte. De regisseur treedt op als maker van voorwaarden en richt zich op de condities die het proces sturen. De mentaliteit waarmee iets wordt gemaakt is dan van doorslaggevend belang voor de uiteindelijke kwaliteit en de wijze waarop het wordt opgepikt. Want nog meer dan ‘het verhaal’ is het deze mentaliteit die overgebracht wordt.

In dit verband wil ik wijzen op het recent gepubliceerde essay ‘Adieu Auteursrecht, vaarwel culturele conglomeraten’ (Joost Smiers en Marieke van Schijndel, Boom Juridische uitgevers, 2009) waar gepleit wordt voor het afschaffen van auteursrecht en het drastisch herzien van de voorwaarden waarbinnen intellectueel eigendom wordt beschouwd.

Webdocumentaires scheppen nieuwe omstandigheden, zijn niet meer alleen een ‘creatieve behandeling van de werkelijkheid’, maar zijn zelf een nieuwe werkelijkheid geworden. Dat roept nieuwe en belangrijke vragen op over auteurschap.

Door, Annelys de Vet.