<< error >> (our Markdown requires valid webpage links, not image links, see manual)

De gelegenheid die zich voordoet

Socialisten kraaien niet voluit over de val van het kapitalisme. Dat is niet omdat er niet genoeg van ons zijn. Wij waarderen de veerkracht van het Amerikaanse kapitalisme - haar vermogen om te hergroeperen en het vinden nieuwe groeimogelijkheden, zoals na de depressies van 1877, 1893 en 1930. In feite, kan het Communistisch Manifest worden gelezen, niet alleen als een aanklacht tegen het kapitalisme, maar ook als een lofzang op haar dynamiek. En we kennen allemaal de grappen over de Marxistische econoom die met succes elf van de laatste drie recessies voorspelde.

Maar deze keer staat de patiënt waarschijnlijk niet op van de tafel, hoeveel elektroshocks van bank-"stimuli" er ook worden toegepast. We zitten blijkbaar in een dodelijke spiraal van stijgende werkloosheid leidend tot lagere consumptie en dus tot meer werkloosheid. Elk leedvermaak die we voelen als bestuurders hun ‘corporate jets’ verliezen en de toenmalige ‘Masters of the Universe’ de eistruif uit hun gezichten vegen, wordt snel beschaamd door het steeds toenemende leed om ons heen. Voedseluitdelingen en tentenkampen kunnen de vraag niet meer bijhouden; miljoenen ouderen kunnen hun pensioenen wel vergeten; we worden zwaar belast met angst over de toekomst voor onze kinderen en kleinkinderen.

Trouwens, het zou toch niet gebeuren op deze manier. Er zou een revolutie zijn, weet je nog? De socialistische idee, voorspelling, geloof of wat dan ook was dat het kapitalisme zou vallen wanneer de mensen er genoeg van hebben om te proberen te leven van de kruimels die vallen van de kin van de rijke en in opstand komen op de een of andere manier - bij voorkeur democratisch en geweldloos - en de rijkdom voor zichzelf grijpen. Een dergelijk staatsgreep zou totaal niet lijken op de "nationalisering", zoals die momenteel ter discussie is, waarbij de openbare rijkdom wegvloeit naar de particuliere sector met weinig of geen verandering in de elites die de controle hebben. Onze verwachting als socialisten was dat de enorme organisatie die nodig is voor revolutionaire verandering vanzelf een infrastructuur zou creëren voor bestuur, opgebouwd uit vakbonden, gemeenschapsorganisaties, belangengroepen en nieuwe organisaties van werklozen en nieuwe armen.

Er werd ook verondersteld dat het een eenvoudige zaak is voor de massa’s om de fysieke infrastructuur van het industriële kapitalisme over te nemen en beginnen met werken voor het gemeenschappelijk goed. Maar veel van de productiemiddelen zijn verdwenen naar China, bijvoorbeeld. Wanneer we kijken naar de ruïnes van het financierskapitalisme, zien we bank na bank, vastgoed en hypothecaire ondernemingen, verzekeringsmaatschappijen en call centers, maar niet genoeg bedrijven die maken wat we kunnen gebruiken, zoals voedsel of geneesmiddelen. In de afgelopen jaren is het kapitalisme bijna mystiek abstract geworden. Buiten de maak- en de dienstverlenende sector, kunnen minder en minder mensen uitleggen aan hun kinderen wat ze gedaan hebben in hun leven. De slimste studenten gingen in financiën, niet in natuurkunde. De grootste gebouwen huisvesten computerschermen, en geen assemblagelijnen, laboratoria, studio's of klaslokalen. Zelfs ons voornaamste industrie, de fabricage van auto’s, zou ingrijpend moeten vernieuwen om iets maken wat we kunnen gebruiken - niet meer auto's, laat staan meer SUV's, maar meer windmolens, bussen en treinen.

Wat het meest ergerlijk is, vanuit een socialistisch perspectief, is dat het kapitalisme ons gaat verlaten met minder dan het vond op deze planeet, zo'n 400 jaar geleden, toen de kapitalistische wijze van productie begon. Marx dacht dat het industriële kapitalisme het aloude probleem van de schaarste mogelijk zou oplossen en dat er genoeg zou zijn om verder te gaan als alles maar eerlijk werd verdeeld. Maar het industriële kapitalisme - met wat hulp van het industrieel communisme - heeft geleid tot een niveau van milieuvernietiging die onze soort bedreigt, samen met talloze anderen. Het klimaat warmt op, het olieaanbod loopt op zijn eind, de woestijnen groeien en de zee stijgt en bevat steeds minder vis. U hoeft geen doemdenker te zijn om te zien dat bedreiging met uitsterven op de agenda staat.

In deze situatie mensen, met zowel lange-termijn biologische en dagelijkse economische overleving aan twijfel onderhevig, is de enige relevante vraag: hebben we een plan? Is er een uitweg met een rechtvaardige, democratische, duurzame (voeg toe uw eigen favoriete bijvoeglijke naamwoorden) toekomst?

Laten we het gewoon op tafel leggen: dat hebben we niet. Tenminste wij kunnen geen blauwdruk voor het organiseren van de samenleving uit onze mouw schudden. In reactie op deze nalatigheid van onze kant, moeten we uitleggen dat het socialisme een idee was over de herinrichting van eigendom, van distributie en bestuur. Het veronderstelde dat er sprake was van veel bezit en distributie, maar niet dat men moest komen met een geheel nieuwe en ecologisch duurzame manier van leven. Bovendien is de geschiedenis van het socialisme te veel bedorven door te veel kaders die een perfect plan hadden, al was het maar hoe ze het volgende debat konden winnen, hoe een staatsgreep uit te voeren of hoe genoeg mensen achter zich te krijgen.

Maar we begrijpen wel - en dit is een van de dingen die ons "socialisten" maakt - dat het ontbreken van een plan, of tenminste een soort proces voor het uitzoeken van wat te doen, niet langer een optie is. De grote belofte van het kapitalisme, als eerste voorgesteld door Adam Smith en onlangs vastgelegd in het "marktfundamentalisme", is dat we niets hoeven uit te zoeken, omdat de markt voor alles zou zorgen. In plaats van het bevorderen van zelfstandigheid, bevorderde deze versie van het vrije ondernemerschap passiviteit in het zicht van die ondoorgrondelijke godheid, de markt. Dereguleren, lonen laten dalen tot hun "natuurlijke" niveau, verander wat er nog over is van de overheid in een eindeloze bron van ondernemers. Nou, dat heeft niet gewerkt, en de kerngedachte van het socialisme staat nog steeds overeind: dat mensen elkaar collectief vinden in het oplossen van hun problemen, of op zijn minst een stuk daarvan. Dat wij - niet de markt of de kapitalisten of een elite groep - ons eigen lot in handen moeten nemen.

We moeten het toegeven: we hebben niet eens een plan voor het proces dat de anarchistische waanzin van het kapitalisme moet vervangen. Ja, we hebben enige notie van hoe het zou moeten werken, gebaseerd op onze ervaringen met de burgerrechten beweging, de vrouwenbeweging en de arbeidersbeweging, evenals met talloze coöperatieve ondernemingen. Deze notie leunt op wat we nog steeds "participerende democratie" noemen, waarbij alle stemmen worden gehoord en alle mensen gerespecteerd worden. Maar we hebben geen nauwkeurige model van de participerende democratie op de schaal die op dit moment nodig is, met honderden miljoenen, en mogelijk miljarden deelnemers.

Wat zou zo’n model kunnen zijn? Er zijn een aantal intrigerende modellen, zoals de beroemde experimenten van de Braziliaanse Arbeiderspartij in de ontwikkeling van een participerende democratie in Porto Alegre. Z Magazine oprichter Michael Albert ontwikkelde een gedetailleerd plan dat hij participatieve economie noemde, of "parecon", en een van ons (Fletcher, in zijn boek Verdeelde Solidariteit, geschreven met Fernando Gapasin) heeft een lokaal netwerk voorgesteld op basis van groepen van mensen. Maar dit alles is experimenteel, en we beseffen dat elk systeem voor massa democratie rommelig zal zijn. Fouten zullen worden gemaakt en men zal vaak terug moeten naar de tekentafel.

Maar als socialisten weten we in welke geest dit grote project van collectief heil moet worden ondernomen, en die geest is solidariteit. Een antiek begrip kreeg nieuw leven in de campagne van Obama. De “Yes We Can!” chant was de slogan van de beweging van Verenigde Boeren Arbeiders en werd overgenomen door de vakbonden en andere organisaties om te benadrukken wat een groot aantal mensen kan bereiken door middel van collectieve actie. Zelfs Obama's relatief sussende oproepen voor een nieuwe inzet voor vrijwilligerswerk en dienstverlening aan de gemeenschap lijken tot een geest van "teruggeven" te hebben geïnspireerd. Als de intellectuele inhoud van het socialisme het idee van de democratische planning en de controle over onze toekomst voortbrengt dan is solidariteit de emotionele energiebron - het morele inzicht en de overtuiging dat hoe groot de uitdagingen ook zijn, wij dit samen moeten doen.

Solidariteit is echter leeg zonder organisatie - manieren van samen denken en werken, en het aaneensluiten van de sociale bewegingen die elke dag strijden tegen onrecht. We zien een enorme kans in het sombere feit dat miljoenen Amerikanen overbodig zijn geworden in de kapitalistische economie en vrij zijn hun aanzienlijke talenten te wijden aan het creëren van een meer rechtvaardig en duurzaam alternatief. Maar als we serieus zijn over collectief overleven in het zicht van meerdere crises, dan moeten we organisaties bouwen, waarvan een aantal expliciet socialistisch, die dit talent kunnen mobiliseren, leiderschap ontwikkelen en de lokale strijd verder helpen. En we moeten serieus zijn, omdat de kapitalistische elites die tot nu de baas waren alle vertrouwen en respect verloren hebben en wij – progressieven van alle soorten - nu de enige volwassenen zijn.

Barbara Ehrenreich & Bill Fletcher Jr.

www.thenation.com