1. #banken
  2. #deflatie
  3. #dollar
  4. #economie
  5. #euro
  6. #fiat
  7. #geld
  8. #geldmechanica
  9. #inflatie
  10. #kredietcrisis
  11. #monetair-systeem
  12. #nederland
  13. #vrijheid
  14. #wallstreet
  15. Artikelen

Kredietcrisis - Jip en Janneke

Jip en Janneke, wie kent ze niet?
Tegenwoordig kunnen we ook vragen: kredietcrisis, wie kent het niet?

Kennen is een simpele kwestie. Je hoeft de kranten maar open te slaan, het NOS journaal aan te zetten of aan de lunch bij werk de toekomst te bespreken, en het woord kredietcrisis komt langs. Kennen is dus allang een wijdverbreid fenomeen.

Snappen wat er aan de hand is, dat is een grote tweede. Dat is niet zo gek, het betreft een complexe situatie. Althans, zo lijkt het op het eerste gezicht. Omgekat naar simpele termen is het eigenlijk heel eenvoudig.

Ik doe een poging aan de hand van simpele plaatjes aan te geven waarom we nu zulke vervelende economische berichten in de krant zien, en ook waarom we daar eigenlijk helemaal niet rouwig om moeten zijn.

Situatie 1. Normale situatie

In de normale situatie is er sprake van spaarders die geld over hebben. Omdat ze het geld even niet nodig hebben, en toch een zakcentje willen verdienen, brengen ze hun spaargeld naar banken (rode pijl). Daarvoor krijgen ze jaarlijks een bepaald percentage aan rente (blauwe pijl).
Banken lenen dit geld door aan investeerders tegen rente (wederom rood en blauw), want investeerders hebben wel geld nodig voor hun plannen, in de hoop daar uiteindelijk winst mee te maken.

Tussen spaarders en investeerders heerst een balans. Het resultaat in een vrije markt is een bepaalde 'prijs' voor geld. De prijs voor een spaarder om zijn geld tijdelijk te missen, en een prijs voor de bank om geld uit te lenen met het risico dat dit wellicht niet meer terugbetaald wordt + een beetje winst. De bank doet het immers ook niet voor niets (daar is niets vreemds aan).

Voor economisch onrendabele projecten is geen geld beschikbaar. Als er onvoldoende vraag naar is, zal financiering niet lukken. De financieringslasten zijn te groot, het geld van spaarders kan maar een keer worden uitgeleend via banken.

2. Situatie fiat-currency en fractioneel bankieren

In het systeem dat de overheid in elkaar heeft gezet, wordt deze balans wreed verstoord. Er komt een derde partij in het spel: de Centrale Bank. De regels rond de Centrale Bank en het bankwezen stellen banken in staat meer uit te lenen dan spaarders bij banken brengen. Dat noemen we fractioneel bankieren.

De Centrale Bank heeft van de overheid de macht gekregen om, via het bankwezen, geld bij te maken. Iedereen snapt dat als ik 10 biljetten van 20 euro op een A4'tje kan tekenen en die uit zou kunnen geven, ik snel rijk zou worden ten koste van de rest van de samenleving. Welnu, banken mogen dat en het is nog legaal ook dankzij de overheid.

Het effect is dat investeerders denken dat er heel veel spaargeld beschikbaar is. Er is veel geld beschikbaar voor hun plannen, lang niet altijd economisch rendabele plannen. Het geld is er echter, dus het kan geleend worden van banken, die vrolijk grote sommen 'uit het niets' toveren voor deze leningen. Allemaal met behulp van de grote geldschepper (Centrale Bank). Zo onstaat er een golf aan investeerders die van alles doen met dat verse geld, of dat nou zinnige dingen zijn of niet. Ze worden niet geremd door het geld dat spaarders inbrengen, het wordt gewoon via het bankwezen bijgemaakt (waardoor geld uiteindelijk minder waard wordt).

Spaarders zien echter hun opbrengsten over hun spaargeld slinken. De animo om te sparen neemt af, en mensen kiezen er eerder voor om geld uit te geven (consumeren) dan om te sparen. Je krijgt er toch niets voor. Het sparen neemt af.

Zo wordt de link tussen spaarder enerzijds en investeerder anderzijds doorbroken. De spaarder spaart minder, terwijl de investeerder denkt dat er juist heel veel spaargeld beschikbaar is. De balans wordt verstoord, en dat geeft op den duur schadelijke effecten.

3. Doorbreken van de manipulatie

Als het systeem van geld scheppen 'uit de lucht' op problemen stuit, komt de waarheid aan het licht. Plotseling werkt het bijmaken van geld niet meer, en we noemen het vervolgens 'kredietcrisis' in de krantenartikelen. Wat er in feite gebeurt is dat het spel van geld bijmaken stopt. Op dat moment wordt duidelijk dat een deel van investeringen eigenlijk helemaal niet economisch rendabel is (rode rand). Dat zijn plekjes waar GM en Ford e.d. zitten met hun onderneming. In tijden van geld bijmaken leek het alsof ze goed bezig waren, maar als de geldpers ophoudt met vellen geld uitspuwen, blijkt dat hun activiteiten op lucht zijn gebaseerd.

Doordat de balans tussen spaarder en investeerder wordt hersteld (de geldschepper wordt ineffectief), blijken een hoop investeringen niet levensvatbaar. Deze worden geliquideerd, en dat zijn de vervelende economische berichten in de krant. Aan de kant van de spaarder neemt de spaarlust toe. Het rendement op spaargeld neemt toe.

We moeten deze tijden dan ook eigenlijk zien als het terugkeren naar de natuurlijke balans. Dat is helemaal geen slechte zaak, het is juist een hele gezonde zaak. Zonder gekheid kan je stellen dat het de beweging is van slavernij richting vrijheid. Wie is er nou tegen vrijheid en voor slavernij?

De overheid en investeerders in die zwarte (thans rode) rand denken daar natuurlijk anders over. Die zien niets liever die geldschepper weer effectief worden, zodat het oude, verwrongen systeem weer gestart kan worden. De investeringen van deze investeerders zijn niet rendabel, ze zijn als vissen op het droge beland nu het systeem terugkeert naar de natuurlijke balans. Als gevolg daarvan worden hun (rode rand) activiteiten uiteindelijk geliquideerd. Een goede zaak, dan kan dat kapitaal in wel rendabele economische activiteiten worden gestopt.

De geldschepper stopt heel veel geld in het bankwezen, maar die potten het geld liever op dan dat ze het uitlenen. Een te verwachten resultaat, het enige effect is dat degenen die hebben lopen klooien, extra geld krijgen terwijl de belastingbetaler nog meer geld moet missen. Bedankt Bos! Moet de overheid dan zelf maar nieuw geld uit gaan geven om als ultieme geldschepper te gaan fungeren? Landen als Engeland lijken dat openlijk te propageren, Duitsland is (gelukkig) nog steeds huiverig om die weg in te slaan.

4. Slot
Het mag duidelijk zijn dat de mainstream twee mantra's kent
*de consument wordt kopschuw (geeft niet meer uit); en
*bedrijven hebben te maken met inzakkende business.

Uit het bovenstaande mag duidelijk worden dat dit helemaal niet erg is:
*de consument wordt weer spaarder; en
*onrendabele activiteiten van bedrijven worden opgedoekt,
dit allemaal volgens de wetten van vraag en aanbod. Precies hetzelfde zoals het aantal bakkerijen en de prijs van het dagelijks brood tot stand komt. Niets vreemds aan.

Vergeet dus de oude negatieve wereld, en stap in de nieuwe wereld van kansen die 2009 heet.

Some Rights Reserved (CC BY-SA 4.0)
18
  1. floral-wave-0502@floral-wave-0502
    #30018
    @democraatus: Ik waardeer je poging om de inderdaad razend complexe kredietcrisis in enkele plaatjes te verklaren.
    Ik heb dat ook al eens geprobeerd en heb mijn tanden erop stukgebeten.

    Met de essentie van je betoog, het systeem is rot en op zich is het goed dat hieraan een eind komt, ben ik het eens.
    Je versimpelt de zaken echter veel te veel, het is helaas echt veel complexer en ingewikkelder.

    Zo lees ik in je stuk niets over derivaten, wat het allergrootste probleem is, vooral de over-the-counter synthetische derviaten, wat puur casino kapitalisme is. In deze markt gaan honderden biljoenen euro's om en dat heeft niets te maken met de basis van het systeem, wat je in je artikel goed uitlegt.
  2. purple-hill-2870@purple-hill-2870
    #30019
    Het jammerlijke is eigenlijk dat de "normale situatie" die je schetst nooit heeft bestaan, iig al sinds de late middeleeuwen niet meer.
    maar toch wel een aanvulling:

    In het systeem dat de overheid in elkaar heeft gezet, wordt deze balans wreed verstoord. Er komt een derde partij in het spel: de Centrale Bank. De regels rond de Centrale Bank en het bankwezen stellen banken in staat meer uit te lenen dan spaarders bij banken brengen. Dat noemen we fractioneel bankieren.


    Dat klopt niet helemaal. Het is niet de overheid die het bankieren met fractionele reserves heeft uitgevonden, dat waren de banken zelf.
    Nadat er banken failliet gingen en veel mensen hun geld kwijt raakten na runs op de bank heeft "de overheid" wel verzuimd dit zaakje op te doeken, en in plaats daarvan gereguleerd.
    Je hebt ook helemaal geen centrale bank nodig om te kunnen bankieren met fractionele reserves. Centrale banken bevestigen wel het monopolie van het kartel en wentelen meer risico af op de belastingbetaler.
    Nou kun je idd zeggen, dat had de overheid nooit mogen doen, maar hier hebben we dus zo'n mooi voorbeeld van de synthese overheid-business die het vaak niet gezelliger maakt op de wereld.
  3. sxeptix, derivaten zijn onderdeel van het rookgordijn dat de oplossing slechts bemoeilijkt, liquideren die hap.

    Verder is er niets complex aan de kredietcrisis: de usa importeren al jaren 100en miljarden meer dan dat ze exporteren, het verschil maken ze goed met schatkistpapier waarvan de rest van de wereld (is iedereen achterlijk of militair geintimideerd of onderdeel van een samenzwering) nu begint te vrezen dat het nooit afgelost gaat worden.

    Het recht op geldschepping hoort via de staat, bij het volk te liggen. Banken mogen geld uitlenen dat ze in kas hebben, 100% reserve. Moeijlijker is het niet.
  4. floral-wave-0502@floral-wave-0502
    #30031
    @ Marcus, dat ik het met je eens ben, blijkt hieruit:
    het grote casino. Vergis je echter niet in de consequenties van een dergelijke stap. Dit zal een directe implosie van het banksysteem betekenen.
    Dan komt dus alles tot stilstand. Je krijgt geen salaris meer, winkels worden niet meer bevoorraad, het hele systeem stopt.

    Lehman Bros ging 3 maanden geleden failliet en nog steeds is men bezig uit te zoeken hoe welke derivaten posities in elkaar steken. Daardoor is men nu dan ook verwoed bezig te proberen dit centraal in kaart te brengen.

    Er is een groot verschil tussen een moeilijk en een complex probleem. Dat is dat het laatste nu eenmaal veel tijd kost. Als het systeem op z'n gat ligt heb je deze tijd niet.

    Nogmaals; we zijn het in principe eens, alleen hoop ik wel dat deze afwaardering naar nul op een ordentelijke manier gaat verlopen.

    Fractional reserve banking is een deel van het probleem, maar in de huidige omstandigehden niet meer dan een klein deel.

    Niemand kan ontkennen dat wij het in de afgelopen 60 jaar heel erg veel beter hebben gekregen. Niet alleen op papier maar ook in het echte leven. Deze daadwerkelijke welvaartsexplosie is mede bereikbaar geworden door dit systeem (en een hele hoop andere zaken).

    Je kunt kanttekeningen plaatsen bij de verdeling van de welvaart en dat er naast dit systeem andere zaken belangrijk zijn, maar vergeet niet dat er ook goede kanten aanzitten.

    De enorme excessen dateren vooral van de laatste 20 jaar en zijn eigenlijk pas sinds een jaar of 8, vanaf het opkomen van de IT bubble, echt de pan uitgerezen.
  5. purple-hill-2870@purple-hill-2870
    #30034

    Fractional reserve banking is een deel van het probleem, maar in de huidige omstandigehden niet meer dan een klein deel.


    ... Mja.. wellicht, ... maar zonder bankieren met fractionele reserves was het überhaupt niet mogelijk geweest om zo'n probleem te scheppen.
    Ik weet dus niet of je het zo kan formuleren.
    Aan de andere kant, zonder computers was het ook niet mogelijk geweest om al die derivaten en constructies te creëren. Ik hoor het niet vaak maar geavancaarde programma's hebben ook een rol gespeeld bij het opknippen en repackagen van al die junk leningen.


    Niemand kan ontkennen dat wij het in de afgelopen 60 jaar heel erg veel beter hebben gekregen. Niet alleen op papier maar ook in het echte leven. Deze daadwerkelijke welvaartsexplosie is mede bereikbaar geworden door dit systeem (en een hele hoop andere zaken).


    Whoosh.. da's een heel statement. Daar kun je nog 1001 dingen over zeggen.
    Misschien doe ik dat nog eens.
    Begin maar es met het definiëren van "welvaart". :-)
  6. rough-dawn-5196@rough-dawn-5196
    #30037

    Ik hoor het niet vaak maar geavancaarde programma's hebben ook een rol gespeeld bij het opknippen en repackagen van al die junk leningen.



    automated derivatives trading or Skynet.
  7. divine-flower-2294@divine-flower-2294
    #30038
    Prima stuk, democraatus. Ik snap nu tenminste de basics.
    De werkelijkheid is ongetwijfeld ingewikkelder, maar dat hebben ze expres zo opgebouwd om het ondoorzichtig te maken.
  8. purple-hill-2870@purple-hill-2870
    #30039
    @Hans
    Behalve dan dat de basics in dit stuk ook niet 100% kloppen. De rol van de overheid wordt nogal overdreven.
    Het is niet de centrale bank die geld schept, en het is niet de overheid die zorgt voor de meeste inflatie, dat zijn de banken.
    Een voorbeeld w.b. de VS.
    De oorlogen van de VS worden met een relatief erg laag inflatie-effect gevoerd. Dat komt doordat het tekort van de VS wordt gefinancierd door buitenlandse centrale banken, die de overtollige dollars waar ze verder weinig mee kunnen, in Amerikaanse staatsobligaties stoppen. Het geld wat de VS zo leent wordt dus niet gecreëerd, het is door exporterende (meestal) Aziatische landen "eerlijk verdiend".
    Daarentegen, de private hypotheekmarkt en de bijbehorende onroerendgoedzeepbel worden bijna uitsluitend door de private geldcreatie veroorzaakt.
    Banken verdienen een enorm deel van hun geld met hypotheekschuld, niet met het kopen van staatsobligaties. Volgens mij is in de VS schuld met onroerend goed als onderpand zo'n 70% van de omzet van banken.
    Dus dan heb je al het land waar de geldcrisis het meest uit de hand gelopen is.
    Het klopt wel dat de overheid dat allemaal toestaat maar de staat heeft het niet zelf verzonnen.
  9. wandering-fog-8251@wandering-fog-8251
    #30040
    Jip en Janneke zijn zwarte figuurtjes op een wit vel. Lekker simpel. De wangen, oorlellen, tandjes, die worden niet getekend.
    Niet iedereen kan raketten ontwerpen. Niet iedereen kan de complexe geldwereld tot zich nemen.

    Ik kan uren discussiëren met mensen over de voor- en nadelen van financiële aspecten, daar wordt niet iedereen wijzer van. Wil ik 60 pagina's van mij afschrijven, of wil ik proberen een boodschap over te brengen?

    Het laatste is mijn doel. Ik kan wel elke week het nieuws doornemen, maar aan ingewikkeld verhaal na ingewikkeld verhaal heeft niet iedereen iets. Dat leidt mij tot simpele weergaves van de problemen met simpele conclusies: 1. wat verkeerd was, wordt nu door marktkrachten weer rechtgezet, en dat doet pijn. 2. pogingen van overheden om het oude systeem overeind te houden zijn een slecht idee.

    In de comments schrijven jullie de achtergronden toch wel ;)
  10. floral-wave-0502@floral-wave-0502
    #30043
    Met derivaten omzeilt men juist de beperkingen die fractional reserve banking oplegd en daarom zijn ze zo gevaarlijk. Soros noemt het financial weapons of mass destruction.

    Je mag bijvoorbeeld op 100 miljoen eigen vermogen maximaal het tienvoudige aan risicodragende leningen uitzetten, dus 1 miljard.
    Door een lening te verstrekken en tegelijkertijd het risico middels een derivaat af te dekken (Credit Default Swap, betekend letterlijk dat je het risico van het niet terugbetalen overdraagt aan een ander, tegen een (geringe) vergoeding) telt deze niet meer mee bij de risicodragende uitstaande gelden.

    De limiet die in het fractional zit, wordt teniet gedaan en de kredietbonanza gaat los.
  11. odd-truth-3922@odd-truth-3922
    #30044
    Goed stuk.

    Misschien binnenkort een klein boekje maken met de artikelen over het geldsysteem. ( en huis aan huis verspreiden.... :) ). Er is een hele trits zo onderhand en het zou menig burger van goede info kunnen voorzien en de oogjes don openen.

    Wat me een beetje tegenvalt van de commenters en lezers is dat ze het artikel op nijij laten versloppen.

    Dat moet toch beter kunnen...
    http://www.nujij.nl/kredietcrisis-jip-en-janneke.4331953.lynkx

    Alle aandacht voor dit probleem is nodig.

    En sxeptix :

    Fractional reserve banking is een deel van het probleem, maar in de huidige omstandigehden niet meer dan een klein deel.


    Dat is volgends mij een hele foute uitspraak.
    Fractioneel bankieren is de kern van het probleem.

    Niet het feit dat er meer geld bijgemaakt wordt dan de waarde van de economische groei maar het feit dat de rente over dat extra geld aan de banken 'gegeven' wordt.

    Wat banken doen is eigenlijk maatschappelijk krediet verlenen en de rente daarover in eigen zak steken.

    Het is de maatschappij die, door het accepteren van inflatie, het door de bank gemaakte geld waarde geeft. De maatschappij staat borg voor dat geld en niet de banken.

    Het zou logisch zijn als de maatschappij dan ook de rente zou incasseren. Gewoon in de staatskas met dat spul de een flinke belastingverlaging voor de burgers.

    Die simpele maatregen zou voorkomen dat er geld uit het systeem verdwijnt en zo wordt dus de leenspiraal ontweken.

    Het enige artikel watik nog mis in de rij beschouwingen van het geldsysteem is er een wat ingaat op de legaliteit van het systeem.

    Is het eigenlijk wel "redelijk en billijk" dat banken geld uit het niets maken en daar rente over eisen ?

    Volgens mij niet. Het is oplichterij.

    Door misleiding wordt een vals beeld van het bankieren aan de burgers voorgeschoteld waardoor deze in de valse veronderstelling verkeren dat rentebetaling aan banken redelijk is.

    Worden met dit systeem niet gewoon de mensenrechten geschonden ?

    Als je de uitwerking van het systeem op de langere termijn bekijkt dan kan het niet anders dan dat alle bezit eigendom wordt van de banken en de bevolking alleen schulden aan die banken overhoudt.

    Dit terwijl de bevolking al die jaren al het werk heeft gedaan en daadwerkelijk iets heeft toegevoegd terwijl banken geen enkele bijdrage aan de economie hebben geleverd.

    Dat is in mijn ogen slavernij.

    Dit systeem leidt in alle gevallen naar slavernij van het volk en dat is verboden.

    Zijn de uitbaters van het systeem misschien strafbaar door hun handelwijze ?

    Volgens mij zijn niet alleen de uitbaters maar ook de verdedigers en beschermers van het systeem strafbaar.

    Ze hebben zich schuldig gemaakt aan oplichterij op grote schaal, economische terreur ( door het opzettelijk veroorzaken van een crisis ) en hebben met hun acties miljarden euro's gestolen van de bevolking.

    Volgens mij genoeg ammo om de zaken iig. eens nader te bekijken. Geld voor juridisch advies zou geen probleem moeten zijn daar er een flink aantal miljarden euro's terug te vorderen zijn van de banken.
  12. icy-fire-2073@icy-fire-2073
    #30048
    Je mag bijvoorbeeld op 100 miljoen eigen vermogen maximaal het tienvoudige aan risicodragende leningen uitzetten, dus 1 miljard.
    Door een lening te verstrekken en tegelijkertijd het risico middels een derivaat af te dekken (Credit Default Swap, betekend letterlijk dat je het risico van het niet terugbetalen overdraagt aan een ander, tegen een (geringe) vergoeding) telt deze niet meer mee bij de risicodragende uitstaande gelden.

    @sceptix
    Ik las laatst (Elsevier)dat als het misgaat met deze risicodragende leningen ,de banken toch financieel eindverantwoordelijk blijven en voor de kosten opdraaien,ondanks al het geswap omvan de risico'saf te komen .En dus toch moeten betalen .Klopt dit?
  13. floral-wave-0502@floral-wave-0502
    #30081
    @ Paul2: AIG is door de Amerikaanse staat gered omdat ze een enorme berg claims tegemoet ziet van de door hun afgesloten CDS contracten. Deze verzekeringen zijn dus wel degelijk steekhoudend.

    Maandagmiddag komt er een artikel op Zapruder over derivaten.
  14. mute-truth-9920@mute-truth-9920
    #30178
    LS,

    Interessante artikelen:
    1. www.marxist.com/wereldkapitalisme-in-crisis-1.htm
    2. www.marxist.com/wereldkapitalisme-in-crisis-2.htm

    Volgens mij komt het erop neer dat uiteindelijkl het kapitalisme vervangen moet worden.

    Een goede eerste stap: nationaliseren van alle banken.


    Succes, Ben
  15. aged-rain-7327@aged-rain-7327
    #30214
    @benb

    Volgens mij komt het erop neer dat uiteindelijkl het kapitalisme vervangen moet worden.


    LoL, hoe kan je nu iets vervangen wat je nooit hebt gehad...
  16. mute-truth-9920@mute-truth-9920
    #30234
    @forgottenwizzard

    Een bij heeft geen handen.


    Succes, Ben
  17. vii@vii
    #30254
    "In de normale situatie is er sprake van spaarders die geld over hebben. Omdat ze het geld even niet nodig hebben, en toch een zakcentje willen verdienen, brengen ze hun spaargeld naar banken (rode pijl). Daarvoor krijgen ze jaarlijks een bepaald percentage aan rente (blauwe pijl).
    Banken lenen dit geld door aan investeerders tegen rente (wederom rood en blauw), want investeerders hebben wel geld nodig voor hun plannen, in de hoop daar uiteindelijk winst mee te maken."


    - Hoe wordt de extra geld gecreëerd om de rente te betalen?
    - En wie gaat dit creëren/beheren? C.q. wie moeten we voor het gebruik van dit geld huur (rent) betalen?

    Op een planeet, met 10 bewoners, wordt geld ingevoerd op basis van leer. Eén stuk leer wordt in 100 stukken gesneden en wordt uitgeleend aan de 10 bewoners van de planeet tegen 10% rente.

    Na een jaar moet iedere bewoner 1 leerstukje aan rente betalen dus moet er in totaal 110 leerstukken zijn wil iedereen zijn rente kunnen betalen. Maar er zijn op de planeet in totaal maar 100 leerstukken. Dat betekent dat, wanneer er geen nieuw geld wordt gedrukt, één bewoner al zijn leerstukken moet verliezen willen de overige negen de rente kunnen betalen.

    Het jaar weer hetzelfde, iemand moet weer een deel van zijn leerstukken verliezen zodat anderen hun rente kunnen betalen. Enz.. enz.. Uiteindelijk zal iedereen zijn leerstukken aan de bank moeten geven en wordt alles van echte waarde in een systeem waarin rente wordt berekend, eigendom van de geld creëerder.

    Hoe werkt geld?

    We moeten van rente af. Geld moet een middel worden en geen doel.
    Geld zou op basis van waarde, dus niet zoals nu op basis van schuld, gecreëerd en renteloos uitgeleend moeten worden door een overheid die het ook administratief beheerd.

    Bijv.: Ik wil een huis kopen van 100.000.
    Ik leen van de overheid 100.000 die de overheid uit lucht creëerd en betaal die in een afgesproken termijn weer terug.
    Daar mijn huis een echte waarde vertegenwoordigd en ik om de 100.000 terug te betalen ook aan 100.000 aan arbeid in de samenleving toevoeg om het huis te betalen is dit in balans met elkaar.
    Er wordt geen rente bataald en er is geen inflatie. Omdat er geen rente wordt berekend, is er ook geen centralisatie van geld/goedere/macht bij de uiteindelijk rente heffer.

    .Geld als schuld.

    (De filmjes zal iedereen wel kennen, maar voor de volledigheid er toch bijgevoegd.)
  18. "- Hoe wordt de extra geld gecreëerd om de rente te betalen?
    - En wie gaat dit creëren/beheren? C.q. wie moeten we voor het gebruik van dit geld huur (rent) betalen? "

    Het is niet nodig om extra geld te creëren. Degene die geld leent, mikt er op met dat geld bepaalde activiteiten te ontwikkelen, omdat hij meent daar winst mee te maken. Met een deel van de winst kan hij de rente betalen en stukje voor stukje het nominale bedrag.

    Je lijkt uit te gaan van een open systeem, terwijl ik in de normale situatie een gesloten systeem beschrijf.