Cognitieve oorlogsvoering': de NAVO plant een oorlog in jouw hoofd

door Jonas Tögel

Sinds 2020 heeft de NAVO plannen voor een psychologische oorlogsvoering die op gelijke voet moet staan met de vijf eerdere operatiegebieden van het militaire bondgenootschap (land, water, lucht, ruimte, cyberspace). Dit is het slagveld van de publieke opinie. NAVO documenten spreken van "cognitieve oorlogsvoering" - geestelijke oorlogsvoering. Hoe concreet is het project, welke stappen zijn tot dusver genomen en voor wie is het bedoeld?

Om een oorlog te winnen, moet men ook de strijd om de publieke opinie winnen. Dit gebeurt al meer dan 100 jaar met steeds modernere instrumenten, de zogenaamde soft power-technieken. Deze beschrijven al die psychologische beïnvloedingsinstrumenten waarmee mensen zo gestuurd kunnen worden dat zij zich van deze sturing zelf niet bewust zijn. De Amerikaanse politicoloog Joseph Nye definieert soft power dan ook als "het vermogen om anderen te overtuigen om te doen wat je wilt zonder geweld of dwang te gebruiken"(1).

Het wantrouwen in regeringen en het leger neemt toe, terwijl de NAVO haar inspanningen opvoert om steeds geraffineerdere psychologische oorlogsvoering te gebruiken in de strijd om de geesten en harten van de mensen. Het hoofdprogramma hiervoor is "Cognitieve Oorlogsvoering" . Met de psychologische wapens van dit programma wordt de mens zelf tot het nieuwe strijdtoneel verklaard, het zogenaamde "Human Domain" (menselijke domein).

Een van de eerste NAVO-documenten over deze plannen is het document "Sixth Domain of Operations" van september 2020. geschreven namens de NATO Innovation Hub (afgekort: IHub ). De auteurs zijn de Amerikaan August Cole , een voormalige journalist van de Wall Street Journal die gespecialiseerd is in de defensie-industrie en sinds enkele jaren voor de transatlantische denktank Atlantic Council werkt, en de Fransman Hervé le Guyader.

IHub, opgericht in 2012, beweert een denktank te zijn waar "deskundigen en uitvinders van overal samenwerken om NAVO-uitdagingen op te lossen" en is gevestigd in Norfolk, Virginia, VS. Het maakt officieel geen deel uit van de NAVO, maar wordt gefinancierd door het NAVO Allied Transformation Command, een van de twee strategische hoofdkwartieren van de NAVO.

Het essay vertelt verschillende fictieve verhalen en eindigt met een fictieve toespraak van de Amerikaanse president, die zijn toehoorders uitlegt hoe cognitieve oorlogsvoering werkt en waarom iedereen eraan kan meedoen:

"De huidige vooruitgang in nanotechnologie, biotechnologie, informatietechnologie en cognitieve wetenschap, aangedreven door de schijnbaar onstuitbare opmars van de trojka van kunstmatige intelligentie, big data en de 'digitale verslaving' van onze beschaving, hebben een veel verontrustender vooruitzicht gecreëerd: een geïntegreerde vijfde pijler, waarbij iedereen, zonder het te weten, handelt volgens de plannen van een van onze tegenstanders."

De gedachten en gevoelens van elk individu staan steeds meer centraal in deze nieuwe oorlog:

"U bent het betwiste gebied, waar u ook bent, wie u ook bent."

Bovendien is er een "constante erosie van het moreel van de bevolking" te betreuren. Cole en Guyader stellen dan ook dat het menselijk domein de grootste kwetsbaarheid vormt. Dit operatiegebied ("domein") zou bijgevolg de basis vormen voor alle andere te controleren slagvelden (land, water, lucht, ruimte, cyberspace). Daarom roepen de twee auteurs de NAVO op snel te handelen en de menselijke geest te beschouwen als het "zesde domein van operaties" van de NAVO.

Participatieve propaganda

Vrijwel tegelijkertijd werkte de voormalige Franse ambtenaar en innovatiemanager bij de IHub, François du Cluzel, aan het uitgebreide strategiedocument 'Cognitive Warfare' dat in januari 2021 door de IHub werd gepubliceerd. In plaats van denkbeeldige scenario's te gebruiken, schreef du Cluzel een gedetailleerde analyse van de oorlog der geesten. Net als de auteurs van het "Zesde domein van NAVO-operaties" benadrukt hij dat "vertrouwen (...) het doel is". Dit kan worden gewonnen of vernietigd in informatieoorlogvoering of door PsyOps, d.w.z. psychologische oorlogvoering. Conventionele soft-power technieken volstaan echter niet meer, wat nodig is, is cognitieve oorlogsvoering, d.w.z. gerelateerd aan de geest, een "participerende propaganda" waaraan "iedereen deelneemt".

Het is niet duidelijk wie precies het doelwit is van deze propaganda, maar du Cluzel benadrukt dat iedereen betrokken is bij deze nieuwe vorm van manipulatie en dat het doel is het "menselijk kapitaal" van de NAVO te beschermen. Het toepassingsgebied verwijst naar "de gehele menselijke omgeving, vriend of vijand". Hoewel de capaciteiten van de vijand en de dreiging op het gebied van cognitieve oorlogsvoering "nog gering" zijn, roept du Cluzel de NAVO op snel te handelen en cognitieve oorlogsvoering te bevorderen:

"Cognitieve oorlogsvoering kan het ontbrekende element zijn dat de overgang van militaire overwinning op het slagveld naar blijvend politiek succes mogelijk maakt. Het "menselijk domein" zou wel eens de beslissende factor kunnen zijn (...). De eerste vijf inzetgebieden [land, zee, lucht, ruimte, cyberspace] kunnen leiden tot tactische en operationele overwinningen, maar alleen het menselijke inzetgebied kan leiden tot de uiteindelijke en volledige overwinning." ( p. 36 )

Neurowetenschap als wapen

Enkele maanden later nam de NAVO de eisen van de strategen over. In juni 2021 hield het zijn eerste wetenschappelijke bijeenkomst over cognitieve oorlogsvoering in Bordeaux, Frankrijk. In een bloemlezing bij het symposium kregen de strategen van Innovation Hub de kans om samen met hoge NAVO-functionarissen te spreken. In zijn voorwoord bedankte de Franse generaal André Lanata "onze innovatiehub" en benadrukte hij het belang van "het uitbuiten van de zwakheden van de menselijke natuur" en het voeren van deze "strijd" op "alle gebieden van de samenleving". Het gaat er ook om de neurowetenschap te betrekken bij de wapenwedloop ("Weaponisation of Neurosciences"). Er is op gewezen dat de cognitieve oorlogsvoering van de NAVO een verdediging is tegen soortgelijke oorlogen van China en Rusland. Hun "desinformatieactiviteiten" hebben geleid tot "groeiende bezorgdheid" bij de NAVO-bondgenoten.

Op het symposium was er een intense discussie over hoe de neurowetenschap kan worden gebruikt om digitale aanvallen uit te voeren op het menselijk denken, voelen en handelen:

"Vanuit het oogpunt van de aanvaller is de meest efficiënte actie, hoewel moeilijker te nemen, het aanmoedigen van het gebruik van digitale apparaten die alle niveaus van de cognitieve processen van een tegenstander kunnen verstoren of beïnvloeden." (p. 29)

De NAVO wil potentiële tegenstanders zo grondig mogelijk in verwarring brengen om hun gedrag te "dicteren". (p. 29) In het kader van het symposium schreef Du Cluzel samen met de Franse cognitieve onderzoeker Bernard Claverie een essay waarin hij uitlegt dat het - in tegenstelling tot de bewering dat men alleen reageert op dreigingen uit Rusland of China - ook "goed is om weloverwogen aanvalsprocessen en tegenmaatregelen en preventieve maatregelen uit te voeren" (p. 26):

"Aanvallen is het verklaarde doel en het uitbuiten, devalueren of zelfs vernietigen van de manier waarop men zijn werkelijkheid, zijn geestelijk zelfvertrouwen, zijn geloof in functionerende groepen, samenlevingen of zelfs naties opbouwt" (blz. 27).

Strategen geven zelden openlijk toe dat deze technieken niet alleen tegen vijandelijke bevolkingen kunnen worden gebruikt, maar ook binnen NAVO-landen. Verklaringen hierover zijn vaak vaag. Er zijn echter aanwijzingen dat de NAVO het ook op de eigen bevolking gemunt heeft. De Franse generaal Eric Autellet schrijft in een artikel in de geciteerde bloemlezing (p. 24) :

"Sinds Vietnam zijn onze oorlogen verloren gegaan ondanks militaire successen, grotendeels door de zwakte van ons verhaal (d.w.z. 'het winnen van de harten en geesten van het volk'), zowel ten opzichte van de lokale bevolking in de operatiegebieden als ten opzichte van onze eigen bevolking. Er zijn twee belangen in onze betrekkingen met vijand en vriend, en we kunnen kiezen voor passieve of actieve actiemethoden - of voor beide - wanneer we de grenzen en beperkingen van ons model van vrijheid en democratie overwegen. Wat onze vijand betreft, moeten we de gedachten van onze tegenstanders kunnen "lezen" om te anticiperen op hun reacties. Indien nodig moeten we in staat zijn om "door te dringen" in de geesten van onze tegenstanders om hen te beïnvloeden om namens ons te handelen. Wat onze vriend (en ook onszelf) betreft, moeten we onze hersenen kunnen beschermen en ons cognitief begrip en onze besluitvaardigheid verbeteren".

De NAVO-innovatiewedstrijd in het najaar van 2021

De volgende stap werd gezet door de IHub, die in oktober 2021 officieel de NATO Countering Cognitive Warfare Innovation Challenge aankondigde. De Innovation Challenge bestaat sinds 2017 en sindsdien wordt de wedstrijd twee keer per jaar gehouden. Om zoveel mogelijk ideeën te verzamelen, benadrukt de NAVO steeds het open karakter van de wedstrijd: "De uitdaging staat open voor iedereen (individuen, ondernemers, start-ups, industrie, wetenschap, enz.) die in een NAVO-lidstaat gevestigd is." Wie wint, kan rekenen op een geldprijs van 8.500 dollar.

De onderwerpen worden geselecteerd in samenwerking met de Johns Hopkins University. De onderwerpen zijn altijd "bijzonder invloedrijk voor de ontwikkeling van toekomstige militaire vermogens", volgens het motto "de beste manier om op de toekomst te anticiperen is haar uit te vinden". De gebieden zijn kunstmatige intelligentie, autonome systemen, ruimtevaart, hypersonica, kwantumtechnologie en biotechnologie.

De kernvragen van de vorige vergelijkende onderzoeken zijn dus contrasterend en stellen zeer verschillende prioriteiten. In het najaar van 2018 ging het bijvoorbeeld over systemen waarmee onbemande drones kunnen worden onderschept. Hier won de Nederlandse dronefabrikant Delft. In het najaar van 2019 lag de nadruk op het helpen van soldaten met psychologische stress of vermoeidheid om hun prestaties in de strijd te verbeteren. Lente 2021 ging over ruimtebewaking. Hier won de Franse start-up Share My Space.

Ondanks de verschillende aandachtspunten blijft één onderwerp naar voren komen: informatie- en gegevensbeheer op Internet. In het voorjaar van 2018 was de innovatiewedstrijd aan dit onderwerp gewijd onder het motto 'Complexiteit en Informatiemanagement', in het voorjaar van 2020 was het thema 'Fake News in Pandemieën' en in het najaar van 2021 ten slotte 'The Invisible Threat - Neutralising Cognitive Warfare'.

De meest geavanceerde vorm van manipulatie

In oktober 2021, kort voordat deze wedstrijd op de IHub-website werd aangekondigd, zond de NAVO een livestream uit waarin cognitieve oorlogsvoering werd besproken en werd opgeroepen tot deelname aan de innovatiewedstrijd. De taak is "een van de belangrijkste onderwerpen voor de NAVO op dit moment", benadrukte du Cluzel in zijn openingstoespraak. De Franse defensiedeskundige Marie-Pierre Raymond maakte van de gelegenheid gebruik om uit te leggen wat cognitieve oorlogsvoering eigenlijk is, namelijk "de meest geavanceerde vorm van manipulatie die er momenteel bestaat".

Er waren tien deelnemers aan de finale van de wedstrijd, die bijna twee maanden later werd uitgezonden. Acht van hen hadden computerprogramma's ontwikkeld die gebruik maken van kunstmatige intelligentie om grote hoeveelheden gegevens op het internet te scannen en te analyseren om de meningen, gedachten en informatie-uitwisseling van mensen beter te kunnen volgen en zogenaamd te voorspellen. Het populairste doelwit van computerprogramma's zijn de sociale media: Facebook, Twitter, Tik-Tok, Telegram.

Verandering van overtuigingen en gedrag

De winnaar was het Amerikaanse bedrijf Veriphix (motto: 'We measure beliefs in order to predict and change behaviour'), dat een platform heeft ontwikkeld waarmee het mogelijk is zogenaamde onbewuste psychologische 'nudges' op internet te identificeren. Het Veriphix-platform wordt al jaren gebruikt en werkt samen met verschillende regeringen en grote ondernemingen, aldus het hoofd ervan, John Fuisz, die nauwe familiebanden heeft met het Amerikaanse veiligheidsapparaat. Voor hem gaat cognitieve oorlogsvoering over het veranderen van overtuigingen. Zijn software kan deze veranderingen analyseren "binnen uw leger, binnen uw bevolking en binnen een buitenlandse bevolking", zoals hij aan de jury uitlegt.

Aangezien cognitieve oorlogsvoering reeds aan de gang is en de nieuwste manipulatietechnieken momenteel in de oorlog in Oekraïne worden gebruikt om de gedachten en gevoelens van de bevolking van alle bij de oorlog betrokken landen te sturen, zou opheldering over de soft power-technieken van cognitieve oorlogsvoering op prijs worden gesteld en dringender zijn dan ooit.

Over de auteur: Dr. Jonas Tögel, geboren in 1985, is Amerikanist en propagandaonderzoeker. Hij is gepromoveerd in soft power en motivatie en werkt momenteel als onderzoeksassistent aan het Instituut voor Psychologie van de Universiteit van Regensburg. Zijn onderzoeksinteresses omvatten propaganda, motivatie en het gebruik van soft power-technieken.

Lees het origineel