1. #corporatisme
  2. #imf
  3. #landbouw
  4. #landeigendom
  5. #monsanto
  6. #neoliberalisme
  7. #oekraine
  8. #privatisering
  9. Artikelen

Automatisch vertaald door Zaplog uit het Engels

Slechts een paar Amerikaanse bedrijven controleren de Oekraïense graanproductie

Hoewel Oekraïne over grote stukken van de vruchtbaarste landbouwgrond ter wereld beschikt, is de rijkdom van de Oekraïense landbouwsector lange tijd buiten het bereik van de Oekraïense boeren gebleven. In het land dat bekend staat als de "korenschuur van Europa", is de landbouw gedomineerd door oligarchen en multinationals sinds de privatisering van staatsgronden na de ineenstorting van de Sovjet-Unie in 1991. In de afgelopen dertig jaar is geen enkele regering in staat geweest deze status quo op een zinvolle manier aan te vechten.

Zal daar verandering in komen, nu op 1 juli 2021 een omstreden wet tot instelling van een grondmarkt in werking is getreden?

Veel Oekraïners geloven dat de landbouw in Oekraïne als gevolg van de nieuwe landhervormingswet alleen maar corrupter zal worden en meer in handen van machtige belangen zal komen.

Terwijl voorstanders beweren dat een grondmarkt nodig is om de buitenlandse investeringen aan te trekken die de Oekraïense landbouw nodig heeft om zijn volledige economische potentieel te bereiken, zijn veel Oekraïners van mening dat de landbouw in Oekraïne als gevolg van de nieuwe landhervormingswet alleen maar corrupter zal worden en onder controle van machtige belangen zal komen te staan.

De wet "Wijziging van bepaalde Oekraïense wetten betreffende de voorwaarden voor de overdracht van landbouwgrond" (wet 552-IX) is een cruciaal onderdeel van de liberaliseringsagenda die wordt bepleit door president Volodymyr Zelensky en de westerse internationale instellingen die zijn regering steunen. De wet werd in maart 2020 goedgekeurd door de Verkhovna Rada, de wetgevende macht met één kamer van Oekraïne, als voorwaarde voor de in financiële moeilijkheden verkerende regering om een lening van 5 miljard US$ te krijgen van het Internationaal Monetair Fonds (IMF).

De problematische geschiedenis van landeigendom in Oekraïne

Toen Oekraïne deel uitmaakte van de Sovjet-Unie, was alle grond eigendom van de staat en werkten de boeren op staatsboerderijen en collectieve boerderijen. In de jaren negentig privatiseerde de regering, geleid en gesteund door het IMF en andere internationale instellingen, een groot deel van de Oekraïense landbouwgrond en verdeelde ze certificaten die individuele arbeiders konden gebruiken om eigenaar te worden van een afzonderlijk stuk land. Tijdens een nationale economische ineenstorting verkochten velen hun certificaten echter door, waarmee een proces op gang kwam dat resulteerde in een toenemende concentratie van land in de handen van een nieuwe oligarchische klasse.

"...de Land Matrix database vermeldt grootschalige gronddeals voor een totaal van 3,4 miljoen hectare door zowel Oekraïense als buitenlandse bedrijven; andere schattingen schatten de hoeveelheid land die gepacht wordt door de grootste bedrijven die in Oekraïne actief zijn op meer dan zes miljoen hectare."

Om dit proces een halt toe te roepen, stelde de regering in 2001 een moratorium in, dat verdere privatisering van staatsgrond stopzette en vrijwel alle overdrachten van particuliere grond verhinderde, op enkele uitzonderingen na, zoals erfenissen. Hoewel het moratorium tijdelijk bedoeld was, werd het verschillende keren verlengd omdat de Verkhovna Rada en verschillende presidentiële regeringen er niet in slaagden wettelijke hervormingen goed te keuren en door te voeren die het mogelijk zouden maken een billijker systeem voor grondbezit op te zetten.

41 miljoen hectare, of ongeveer 96 procent van de landbouwgrond in Oekraïne, viel onder het moratorium. Ongeveer 68 procent, of 28 miljoen hectare, van die grond is in particulier bezit (hoewel niet alle grond in specifieke percelen is afgebakend), met ongeveer zeven miljoen kleine landeigenaren in het land.

Hoewel het moratorium verdere aankoop van land verhinderde, kon landbouwgrond nog steeds worden gepacht, en veel kleine landeigenaren verpachtten hun land aan zowel binnenlandse als buitenlandse bedrijven. De staat veilde ook pachtcontracten voor een groot deel van de grond die hij in eigendom heeft. De regering van president Zelensky heeft beweerd dat ten minste vijf miljoen van de meer dan tien miljoen hectare staatsgrond onder vorige regeringen illegaal werd geprivatiseerd.

Hoewel het moeilijk is betrouwbare gegevens te vinden over wie Oekraïense landbouwgrond pacht (veel pachtovereenkomsten worden niet geregistreerd), vermeldt de Land Matrix-databank grootschalige gronddeals voor een totaal van 3,4 miljoen hectare door zowel Oekraïense als buitenlandse bedrijven; andere schattingen geven aan dat de grootste bedrijven die in Oekraïne actief zijn meer dan zes miljoen hectare grond pachten. De grootste landbouwgrondbezitter is Kernel, eigendom van een Oekraïense burger maar geregistreerd in Luxemburg, met ongeveer 570.500 hectare; gevolgd door UkrLandFarming (570.000 hectare), de Amerikaanse particuliere participatiemaatschappij NCH Capital (430.000 hectare), MHP (370.000 hectare), en Astarta (250.000 hectare). Andere belangrijke spelers zijn het Saoedische conglomeraat Continental Farmers Group met 195.000 hectare (een meerderheidsaandeelhouder is de Saudi Agricultural and Livestock Investment Company, eigendom van het staatsinvesteringsfonds van Saoedi-Arabië), en het Franse landbouwbedrijf AgroGeneration met 120.000 hectare.

Openstelling van de grondmarkt

Wet 552-IX maakte een einde aan het moratorium en stond particulieren toe om vanaf 1 juli 2021 tot 100 hectare grond te kopen. Zowel particulieren als rechtspersonen (d.w.z. bedrijven) mogen vanaf 1 januari 2024 tot 10.000 hectare grond aankopen. Banken mogen land in beslag nemen als een lening niet wordt terugbetaald, maar moeten de grond binnen twee jaar veilen voor landbouwgebruik. Personen of entiteiten die momenteel een stuk grond pachten, worden geacht voorrang te krijgen ("voorkooprechten") wanneer de grond wordt opgekocht. Het reeds lang bestaande verbod voor buitenlandse personen en bedrijven om grond te kopen in Oekraïne blijft bestaan, hoewel zij wel grond kunnen pachten.

De Wereldbank verwacht dat de landhervormingswet armere, kleinere boeren uit de landbouw zal stoten en zal bijdragen tot de groei van grotere grondbezitbedrijven.

De regering en de internationale instellingen hebben de landhervorming gepromoot als een manier om het volledige potentieel van de Oekraïense landbouwgrond te "ontsluiten" door de landbouwsector aantrekkelijker te maken voor internationale investeerders. Volgens Arup Banerji, directeur Oost-Europa van de Wereldbank, "zal de hervorming Oekraïne in staat stellen zijn economisch potentieel te benutten en het leven van de Oekraïense bevolking te verbeteren". Maar deze retoriek staat haaks op de brede oppositie van het Oekraïense publiek: volgens een opiniepeiling uit april 2021 is meer dan 64 procent van de bevolking gekant tegen de oprichting van een grondmarkt.

Het wantrouwen van de Oekraïners is niet ongegrond. Het belangrijkste argument dat door de voorstanders van de landhervorming naar voren wordt gebracht is het verwachte effect op de economische groei. Volgens de Internationale Financieringsmaatschappij (IFC), de afdeling particuliere sector van de Wereldbank, zou de opheffing van het moratorium op de verkoop van land de jaarlijkse groei van het BBP van Oekraïne gedurende vijf jaar met ongeveer 1-2% doen toenemen. Verwacht wordt echter dat deze toename voornamelijk zal komen van "de uittreding van producenten met een lagere toegevoegde waarde en de expansie van producenten met een hogere toegevoegde waarde, naarmate de prijs van grond stijgt". De Wereldbank verwacht dus uitdrukkelijk dat de landhervormingswet armere, kleinere landbouwers uit de landbouw zal stoten en zal bijdragen tot de groei van grotere grondbezitbedrijven.

Landhervormingswet ondermijnt de toegang van boeren tot land
Veel kleinschalige boeren zullen in de periode tot 2024 niet veel land kunnen kopen, omdat de grond tegen hoge prijzen wordt verkocht en veel kleinere boeren het financieel al moeilijk hebben en in de schulden zitten. Hoewel landbouwers misschien hopen te profiteren van de voorkooprechten die de nieuwe wet toekent aan de huidige pachters, kan deze clausule in feite de consolidatie van grondbezit bevorderen, aangezien veel pachters grote agro-bedrijven zijn. Zelfs wanneer de pachters kleine of middelgrote landbouwers zijn, staat de wet hun toe hun voorkooprechten over te dragen aan andere partijen - in wezen een herhaling van de dynamiek van de jaren negentig, toen landeigenaren de certificaten die tijdens de eerste privatiseringsgolf waren verdeeld, doorverkochten aan een ontluikende kliek oligarchen, die aldus de controle over grote hoeveelheden land verwierven.

Voor veel burgers is de grootste zorg van deze wet dat buitenlandse belangen illegaal grond in handen kunnen krijgen.

Volgens het Oekraïense netwerk voor plattelandsontwikkeling, een in Kiev gevestigde organisatie van het maatschappelijk middenveld en de academische wereld, zal "het grootste deel van de particuliere landbouwgrond de komende jaren in pacht blijven bij grote commerciële landbouwbedrijven", zodat individuele boeren de grond misschien niet eens zullen kunnen kopen vóór 2024, wanneer ze te maken krijgen met concurrentie van grote bedrijven die altijd in staat zullen zijn om meer te bieden.

In brede kring wordt gevreesd dat kleine boeren door de welig tierende corruptie en de zwakke rechtsstaat in Oekraïne weinig mogelijkheden zullen hebben om hun rechten te doen gelden tegenover de toenemende concurrentie van de agro-industrie. Voor veel burgers is de grootste zorg van deze wet dat buitenlandse belangen illegaal grond in handen kunnen krijgen, bijvoorbeeld door ondoorzichtige eigendom van een Oekraïens bedrijf, waarbij misbruik wordt gemaakt van de machteloze rechts- en regelgevingsstelsels van het land. Enkele van de grootste grondtransacties in Oekraïne in de afgelopen jaren werden uitgevoerd door buitenlandse bedrijven die zouden kunnen proberen de nieuwe wet te omzeilen en het eigendomsrecht op de grond te verkrijgen.

Bovendien is, volgens een juridische interpretatie van de nieuwe wet, het verbod voor buitenlanders om grond te bezitten niet van toepassing op schuldeisers die grond verwerven door middel van hypotheekuitwinning - zodat een buitenlandse bank mogelijk beslag kan leggen op de grond van een kleine boer en deze op een veiling kan verkopen, waarbij grote bedrijven steevast in het voordeel zouden zijn.

Steun voor agro-industrie, niet voor kleine boeren

De Wereldbank heeft de oprichting van de grondmarkt gerechtvaardigd als de manier voor boeren om toegang te krijgen tot financiering. De instelling verwacht echter dat dit zal gebeuren door boeren hun land te laten gebruiken als onderpand voor bankleningen in plaats van door het opzetten van financierings- en institutionele mechanismen die boeren effectief zouden kunnen financieren. De Oekraïense regering biedt wel leningen en andere steun aan kleine en middelgrote boeren, waarvan een deel met financiële steun van de Wereldbank (waaronder een lening van 150 miljoen dollar aan een grote staatsbank in 2017, te verdelen onder kleine en middelgrote ondernemingen). Volgens de ngo Ukrainian Agrarian Association is de steun van de regering echter zeer ontoereikend geweest. Slechts ongeveer een vijfde van de geoormerkte overheidssteun werd in 2018 daadwerkelijk verdeeld, voor een totaal bedrag van 203 miljoen hryvnia, of ongeveer 7,4 miljoen US$.

Daarentegen hebben de grootste Oekraïense agrobedrijven elk veel meer ontvangen van internationale kredietinstellingen zoals de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (EBRD) en de Europese Investeringsbank (EIB), naast regelmatige steun van de Oekraïense regering via belastingvoordelen en subsidies. Tot de begunstigden van deze leningen behoorden de afgelopen jaren Kernel, MHP en Astarta, die alle in de top vijf van grootste agro-bedrijven in Oekraïne staan wat hun totale grondbezit betreft. Zo heeft Kernel sinds 2018 248 miljoen dollar aan verschillende leningen van de EBRD ontvangen, MHP heeft sinds 2010 ongeveer 235 miljoen dollar van de EBRD ontvangen en in 2014 ongeveer 100 miljoen dollar van de EIB, en Astarta heeft sinds 2008 95 miljoen dollar van de EBRD ontvangen en in 2014 ongeveer 60 miljoen dollar van de EIB. Buitenlandse financiële instellingen zoals de EBWO en de EIB financieren niet alleen de machtigste agrobedrijven en grondbezitters van Oekraïne, maar ook bedrijven die eigendom zijn van enkele van de rijkste personen in het land - MHP-oprichter Yuri Kosyuk werd in 2019 gerangschikt als de 11e rijkste persoon in Oekraïne, terwijl Kernel-oprichter Andriy Verevskiy als 19e werd gerangschikt.

Landhervorming op schema om de doelstellingen van haar initiatiefnemers te halen

Dertig jaar na de rampzalige privatisering van land die in de jaren negentig met hun steun plaatsvond, zijn internationale financiële instellingen zoals het IMF en de Wereldbank erin geslaagd het moratorium op te heffen dat was ingesteld om de overname van Oekraïnes land door een minderheid van particuliere belangen te voorkomen.

Bovenstaande analyse maakt duidelijk dat het opleggen van een grondmarkt in Oekraïne de controle over het land verder zal concentreren in de handen van oligarchen en grote agro-industrieën, terwijl de belangen van buitenlandse investeerders en banken worden bevoordeeld. Helaas is het de overgrote meerderheid van de Oekraïense boeren en burgers die voor de kosten zal moeten opdraaien.

Oorspronkelijk artikel met links

Some Rights Reserved (CC BY-SA 4.0)
2
  1. zaplog@zaplog
    #156065
    -- selected for frontpage by system --
  2. Ik zie in jouw verhaal de WERELDBANK, eruit trappen want dat is alleen op handen van de U naait me steeds, snel aansluiten bij de BRICS, dan is dat gauw over. En des te sneller van die criminele VS af