De verborgen oorsprong van het escalerende Oekraïne-Rusland conflict

Gebeurtenissen van het bloedbad op de Maidan vormden een van de meest controversiële uren in de Europese geschiedenis sinds het einde van de Koude Oorlog.

Dit artikel van Ivan Katchanovski werd 22 januari 2022 gepubliceerd op Canadian Dimension. Met toestemming overgenomen en vertaald.

EUROPESE OORLOGSGEBIEDEN

Het conflict tussen Oekraïne en Rusland bevindt zich nu in de gevaarlijkste fase sinds het in 2014 begon na de door het Westen gesteunde omverwerping van de Oekraïense regering. Verklaringen van Russische leiders en de Russische militaire opbouw langs de grenzen van Oekraïne suggereren dat het gevaar van een aanzienlijke escalatie in de Donbas reëel is. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky is er niet in geslaagd zijn verkiezingsbelofte na te komen om de oorlog te beëindigen en het gewapende conflict in de afgescheiden oostelijke regio vreedzaam op te lossen. De besprekingen tussen de Verenigde Staten en Rusland, nadat de Russische regering schriftelijke garanties had geëist om de uitbreiding van de NAVO een halt toe te roepen en met name Oekraïnes lidmaatschap van het bondgenootschap af te wijzen (hoewel dat hoogst onwaarschijnlijk is), zullen de impasse naar verwachting niet kunnen oplossen.

De Amerikaanse president Joe Biden, zijn topambtenaren, de westerse media en sommige militaire deskundigen noemden Amerikaanse inlichtingenrapporten en de Russische militaire opbouw nabij de grenzen van Oekraïne als bewijs voor Russische plannen om Oekraïne deze winter binnen te vallen. Journalisten zoals David Sanger van de New York Times suggereren hetzelfde. Een grootschalige Russische invasie en bezetting van het gehele grondgebied van Oekraïne lijkt echter minder waarschijnlijk dan een meer beperkt gebruik van militair geweld. Dit zou een Russische erkenning kunnen inhouden van de onafhankelijkheid van de zelfverklaarde separatistische republieken in de Donbas (de Volksrepublieken Donetsk en Luhansk), een openlijke stationering van Russische troepen en geavanceerde wapens in de door separatisten gecontroleerde regio, een inname van de oostelijke en zuidelijke regio's van Oekraïne, of raket- en luchtaanvallen op Oekraïense militaire doelen in de Donbas en andere gebieden.

De Russische president Vladimir Poetin en andere Russische leiders hebben verklaard dat het NAVO-lidmaatschap van Oekraïne of de bouw van militaire installaties van de VS en de NAVO langs de grenzen van Rusland onoverschrijdbare rode lijnen zijn. Dergelijke verklaringen impliceren dreigementen om militair geweld te gebruiken.

Een manier om de escalerende conflicten tussen Oekraïne en Rusland, en de burgeroorlog in de Donbas, vreedzaam op te lossen is een internationale overeenkomst tussen Oekraïne, Rusland, de VS en de Europese Unie. Een dergelijke overeenkomst zou Oekraïne een weg naar lidmaatschap van de EU kunnen bieden, mits het land voldoet aan de toetredingscriteria - stabiele instellingen die de democratie, de rechtsstaat en de mensenrechten garanderen - in ruil voor de toezegging geen NAVO-lidmaatschap na te streven en het conflict in de Donbas op te lossen op basis van het Protocol van Minsk. Een dergelijk scenario zou echter moeilijk te verwezenlijken zijn omdat men niet bereid is tot een compromis en omdat de EU weigert Oekraïne zelfs maar als potentieel lid te erkennen.

Diverse haviken trekken zich weinig aan van de potentieel desastreuze gevolgen van een escalatie van de gewapende vijandelijkheden voor Oekraïne en de gewone Oekraïners. Zij beschouwen Oekraïne alleen als een instrument voor geopolitieke doeleinden - met name het indammen van Rusland - en zijn bereid vele levens op te offeren om de westerse invloed in de regio uit te breiden. Natuurlijk moeten we geen directe militaire betrokkenheid van VS- of NAVO-strijdkrachten verwachten, omdat een dergelijke interventie gemakkelijk zou kunnen uitmonden in een nucleaire oorlog.

Westerse en Russische leiders en hun media spreken zeer tegenstrijdige standpunten uit over het escalerende conflict in Oekraïne en de oorzaken ervan. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken en andere functionarissen hebben het Kremlin herhaaldelijk verweten dat het de crisis langs de Oekraïense grens heeft uitgelokt in een poging om een invloedssfeer af te bakenen. Nadat de pro-Russische regering van Viktor Janoekovitsj in 2014 door vreedzame betogers was afgezet - van wie er tientallen door sluipschutters van de regering werden afgeslacht - heeft Rusland de Krim geannexeerd en met hulp van Russische proxies een hybride oorlog met Oekraïne ontketend in de Donbas. Bovendien beweren westerse functionarissen dat Oekraïne een soevereine staat is die het recht heeft lid te worden van de NAVO. De Russische leiders daarentegen houden vol dat de Oekraïense regering omver is geworpen in een fascistische putsch, die heeft geleid tot de vrijwillige aansluiting van de Krim bij Rusland en tot een burgeroorlog zonder Russische militaire betrokkenheid in de Donbas. Zij zeggen dat Oekraïne sinds 2014 de facto onder NAVO-bewind staat en beschouwen niet-erkende separatistische republieken in de Donbas als onafhankelijk.

Uit verschillende bewijzen in studies van mijn hand, die door veel andere westerse wetenschappers die deze kwesties onderzoeken zijn overgenomen, blijkt dat deze beide verhalen onjuist zijn. De vraag welke partij het "bloedbad van de sluipschutters" aanrichtte, staat centraal bij het begrijpen van een van de "bloedigste en meest controversiële uren van het Europese conflict sinds het einde van de Koude Oorlog," en is het belangrijkste kantelpunt in het escalerende conflict tussen het Westen en Rusland over Oekraïne. Volgens getuigenverklaringen van meer dan 100 gewonde betogers, tientallen getuigen van het openbaar ministerie, en forensisch ballistisch en medisch onderzoek door regeringsdeskundigen, werd het bloedbad van de absolute meerderheid van betogers en politie op de Maidan (centraal plein) in Kiev op 20 februari 2014 voornamelijk aangericht door leden van de Maidan-oppositie, in het bijzonder de extreem-rechtse elementen ervan. Deze gebeurtenis was de aanzet tot de gewelddadige verwijdering van de corrupte en oligarchische, maar democratisch verkozen regering in Oekraïne, en gaf de aanzet tot een conflict dat sindsdien aan meer dan 13.000 mensen het leven heeft gekost. Westerse regeringen waren op zijn minst op de hoogte van de omverwerping, of steunden deze de facto.

Demonstranten op het Onafhankelijkheidsplein in Kiev, december 2013. Foto door Sasha Maksymenko/Wikimedia Commons.

De verborgen oorsprong van het conflict

De oorsprong van het conflict tussen Oekraïne en Rusland, dat teruggaat tot de gewelddadige omverwerping van de pro-Russische regering Janoekovitsj in 2014, wordt vaak verkeerd voorgesteld, weggelaten of zelfs verdoezeld door westerse regeringen en, op enkele opmerkelijke uitzonderingen na, de mainstream media.

Studies die ik heb geschreven en waarin de rechtszaken en onderzoeken in Oekraïne worden geanalyseerd, laten zien dat er overweldigend bewijs is dat de Maidan-demonstranten zijn afgeslacht door sluipschutters die zich binnen de door Maidan gecontroleerde gebouwen bevonden, en niet door sluipschutters van de regering of Berkut-politieagenten, die ervan worden beschuldigd tientallen demonstranten te hebben gedood. Dergelijke studies omvatten een collegiaal getoetst artikel, een hoofdstuk in een boek, en papers en video-bijlagen die zijn gepresenteerd op grote academische conferenties, waaronder het recente virtuele wereldcongres van de Internationale Raad voor Midden- en Oost-Europese Studies in Montréal. Op enkele opmerkelijke uitzonderingen na werd dit bewijs niet gemeld door de westerse media, die vanaf het begin sluipschutters van de regering en de Berkut-politie de schuld gaven van de slachting onder de Maidan-demonstranten op bevel van toenmalig president Janoekovitsj.

Het gaat onder meer om video's, getuigenissen van meer dan 100 gewonde betogers en honderden andere getuigen, waaronder tientallen getuigen van de aanklager en de verdediging tijdens de rechtszaak en het onderzoek naar de massamoord op de Maidan, en forensisch ballistisch en medisch onderzoek door regeringsdeskundigen.

Uit gesynchroniseerde videobeelden blijkt dat specifieke tijdstippen en richtingen van het schieten op de absolute meerderheid van de demonstranten niet samenvielen met de specifieke tijdstippen en richtingen van het vuren met scherpe munitie door de speciale politie-eenheid Berkut. Drie demonstranten werden gedood en tien gewond nog voor deze eenheid op de Maidan verscheen. Uit gesynchroniseerde videobeelden blijkt ook dat het doden van de demonstranten praktisch ophield nadat de sluipschutters van de regering waren ingezet in de door het regime gecontroleerde gebieden in de buurt van het epicentrum van het protest. Alleen al de videobeelden bewijzen zonder enige twijfel dat Berkut en sluipschutters van de regering de betogers van de Maidan niet hebben afgeslacht.

Tientallen leden en commandanten van sluipschutterseenheden van de regering hebben tijdens de rechtszaak over de massamoord op de Maidan verklaard dat zij de opdracht hadden sluipschutters die de Berkut-politieagenten hadden gedood en verwond, op te sporen en te neutraliseren. Ze getuigden ook dat ze onder vuur werden genomen door sluipschutters vanuit gebouwen en gebieden die door de Maidan werden gecontroleerd. Zelfs het officiële onderzoek heeft vastgesteld dat de sluipschutters van de regering Janoekovitsj de Maidan-demonstranten niet hebben afgeslacht. Onlangs beschuldigde het onderzoek een sluipschutter van de Omega Special Forces Unit van het doden van een demonstrant. Maar uit video's, foto's en forensisch onderzoek door regeringsdeskundigen, en uit getuigenverklaringen van twee demonstranten (die beiden naast hem stonden) bleek dat hij vanuit een steile richting in de rug was geschoten door een gecorrodeerde kogel uit een door de Maidan gecontroleerd gebouw, toen hij tegenover de regeringsstellingen stond.

Op video's die zijn vrijgegeven door de BBC, de Oekraïense ICTV en diverse andere opnamen, waaronder niet-uitgezonden segmenten van de beroemdste video van het bloedbad op de Maidan door de Belgische openbare omroep VRT, waren sluipschutters te zien in de door de Maidan gecontroleerde gebouwen die op de demonstranten en de politie schoten, en tientallen van de demonstranten en journalisten die de sluipschutters daar aanwezen. Uit het onderzoek van de regering bleek dat een sluipschutter, die gefilmd was terwijl hij schoot op de BBC-ploeg en op demonstranten in de BBC- en ICTV-video's, dit deed vanuit een kamer van Hotel Ukraina waar een van de leiders van de extreem-rechtse partij Svoboda toen woonde.

De absolute meerderheid van de gewonde Maidan-demonstranten getuigde tijdens de rechtszaak en het onderzoek naar het bloedbad op de Maidan dat zij waren neergeschoten door sluipschutters vanuit door de Maidan gecontroleerde gebouwen of dat zij getuige waren van dergelijke sluipschutters aldaar. Zelfs het officiële onderzoek stelde, op basis van hun getuigenissen en onderzoeksexperimenten, vast dat bijna de helft van de gewonde demonstranten was neergeschoten vanuit andere sectoren dan regeringsposten en beschuldigde niemand van het schieten.

Een gewonde Maidan demonstrant getuigt tijdens de Maidan massamoord rechtszaak over sluipschutters in het door Maidan gecontroleerde Hotel Ukraina. Uit de studie "The Maidan Massacre in Ukraine: Onthullingen uit processen en onderzoek," door Ivan Katchanovski. Gepresenteerd op het 10e Wereldcongres van de Internationale Raad voor Midden- en Oost-Europese Studies, 3-8 augustus 2021.

Uit forensisch medisch onderzoek door regeringsdeskundigen die belast waren met het onderzoek naar het bloedbad op de Maidan, is gebleken dat de absolute meerderheid van de demonstranten van opzij en van achteren en van boven naar beneden zijn neergeschoten toen zij op de grond tegenover de Berkut-politie stonden. Dit strookt met het feit dat zij schoten vanuit gebouwen die door de Maidan werden gecontroleerd. De plaatsen van de in- en uitgangswonden van drie van de gedode Maidan-demonstranten, die in kaart zijn gebracht met behulp van een 3D-model dat door een New Yorks architectenbureau voor de advocaten van de Maidan-slachtoffers is gemaakt en door de New York Times is aangekondigd, komen niet overeen met de plaatsen van de wonden in de forensisch-medische onderzoeken door regeringsdeskundigen. Bijgevolg kunnen zij niet zijn neergeschoten vanaf de posities die in handen waren van de regering. Andere locaties van wonden en kogelgaten in schilden en helmen wijzen op schoten vanuit de gebouwen die door de Maidan worden gecontroleerd.

Uit forensisch onderzoek door ballistische deskundigen van de regering is in een twaalftal gevallen gebleken dat de demonstranten zijn neergeschoten vanuit de door de Maidan gecontroleerde gebouwen, waaronder Hotel Ukraina. Het is veelzeggend dat het openbaar ministerie bijna acht jaar na het bloedbad heeft nagelaten ballistische deskundigen in te schakelen om de locaties van de schutters vast te stellen in de absolute meerderheid van de gevallen, zelfs nadat de rechtszaak over het bloedbad op de Maidan had bevolen dat dit moest gebeuren. Uit een forensisch ballistisch onderzoek door regeringsdeskundigen met behulp van een geautomatiseerd computersysteem bleek dat de kogels van gedode demonstranten niet overeenkwamen met kogelmonsters uit de politiedatabank van Berkut Kalasjnikov aanvalsgeweren.

Het onderzoek of de media hebben geen bewijs geleverd van een bevel van Janoekovitsj of zijn ministers en commandanten om op de demonstranten van de Maidan te schieten. Geen enkel lid van zijn regering, van de politie of van de veiligheidsdiensten, heeft betrokkenheid bij het bloedbad toegegeven of enig bewijs geleverd dat de demonstranten door de regeringstroepen zijn neergeschoten of, specifiek, op bevel van de regering.

Daarentegen zijn er wel bewijzen voor de betrokkenheid van Maidan-leiders, extreem-rechts en buitenlandse sluipschutters bij het bloedbad van de politie en de demonstranten. Verscheidene Maidan-leiders en -activisten hebben getuigenverklaringen afgelegd, terwijl 14 zelfverklaarde leden van de sluipschutterseenheden van Maidan in interviews in de media en tijdens de rechtszaak over het bloedbad op Maidan hebben toegegeven dat zijzelf of andere sluipschutters van Maidan op de politie en de demonstranten hebben geschoten.

Verscheidene voormalige leden van het Georgische leger getuigden dat zij en andere groepen Maidan-sluipschutters in Hotel Ukraina en het Muziekconservatorium opdracht kregen van specifieke Maidan-leiders en voormalige Georgische leiders om op de politie en betogers te schieten en dat zij getuige waren van het bloedbad. Een gepensioneerde Georgische officier beweerde ook dat Georgische sluipschutters die banden hadden met Mikheil Saakashvili, ex-president van Georgië, en hooggeplaatste leden van zijn partij en de regering, betrokken waren bij het bloedbad op de Maidan. Het openbaar ministerie en de advocaten van de slachtoffers van de Maidan beweerden dat deze Georgiërs "acteurs" waren, hoewel hun identiteit wordt bevestigd door diverse bewijzen, zoals documenten van de Oekraïense, Armeense, Belarussische en Georgische autoriteiten (een videoverklaring van een van hen werd onlangs als bewijs toegelaten en getoond tijdens het proces over het bloedbad op de Maidan).

Twee leiders van de extreemrechtse partij Svoboda verklaarden ook in afzonderlijke interviews dat een vertegenwoordiger van de Westerse regering hen en andere leiders van de Maidan enkele weken voor het bloedbad had verteld dat Westerse regeringen zouden stoppen met het erkennen van Janoekovitsj als het aantal slachtoffers onder de demonstranten 100 zou bereiken. Dergelijke specifieke voorwaarden stimuleerden het "opofferen" van demonstranten en het toeschrijven van hun dood aan regeringstroepen. De gedode demonstranten werden de "hemelse honderd" genoemd, zelfs nadat het officiële onderzoek had bevestigd dat er die dag 49 demonstranten waren omgekomen. Onmiddellijk na het bloedbad gaven de westerse regeringen de regering Janoekovitsj en zijn strijdkrachten de schuld van de massamoord en erkenden zij de nieuwe Maidan-regering.

Het onderzoek van de Oekraïense regering ontkent dat er sluipschutters waren in door Maidan gecontroleerde gebouwen, ondanks overweldigend bewijs dat zij op 20 februari 2014 een massamoord op demonstranten en politie hebben gepleegd. Het is opvallend dat bijna acht jaar na het bloedbad, dat werd geverifieerd door video's, getuigenverklaringen, en forensisch ballistisch en medisch onderzoek door regeringsdeskundigen, niemand is gearresteerd of veroordeeld. Zonder inzicht in het bloedbad op de Maidan en zonder berechting van de daders is het onmogelijk om de interne en internationale conflicten in Oekraïne en de gevaarlijk escalerende oorlog in de Donbas te begrijpen en vreedzaam op te lossen.

Ivan Katchanovski doceert aan de School of Political Studies van de Universiteit van Ottawa. Hij is de auteur van Cleft Countries: Regional Political Divisions and Cultures in Post-Soviet Ukraine and Moldova en co-auteur van Historical Dictionary of Ukraine (Second Edition) en The Paradox of American Unionism: Why Americans Like Unions More than Canadians Do, But Join Much Less.

canadiandimension.com