<< error >> (our Markdown requires webpage links, not image links, see manual)

Macabere souvenirs van het slagveld

Moorden en martelingen vastleggen op beeld. De deze week uitgelekte foto's uit Syrië wekken bevreemding. Maar gruweldaden volgen soms hun eigen logica.
Geen sporen achterlaten en ze anders zoveel mogelijk uitwissen. Plegers en planners van genocide of grootschalige mensenrechtenschendingen doen meestal hun best om op te lossen in de geschiedenis. Verantwoordelijken willen er later vooral geen last mee krijgen.

De Duitsers hielden nauwgezet een administratie van de jodenvernietiging bij met namen, nummers en treinen, maar beelden lieten ze niet of nauwelijks maken. Als het al gebeurde werd er een loopje met de waarheid genomen: in Theresienstadt: Ein Dokumentarfilm aus dem jüdischen Siedlungsgebiet werd de kijker een modelkamp voorgespiegeld. Niet voor niets luidde de ondertitel: Der Führer schenkt den Juden eine Stadt. Veel medewerkers aan de film werden na de productie vergast in Auschwitz. De Zwitserse auteur Charles Lewinsky gebruikte dit gegeven nog voor zijn roman 'Terugkeer ongewenst'. De echte visuele impressies van de gruwelen in de kampen kwamen pas toen de geallieerden ze bevrijd hadden.

Aandenkens voor later
De geschiedenis kent zoals altijd uitzonderingen. Johannes Houwink ten Cate, hoogleraar Holocaust- en genocidestudies aan de Universiteit van Amsterdam, weet er uit het blote hoofd wel een paar te noemen. In de Cambodjaanse hoofdstad Phnom Penh veranderde een middelbare school in 1975 onder het bewind van Pol Pot in een martelcentrum. Minstens zeventienduizend mensen vonden er een gruwelijke dood. Op het totaal van een tot twee miljoen slachtoffers van vier jaar Rode Khmer niet eens zoveel. Toch werd Tuol Sleng een begrip. Omdat het niet bij martelen alleen bleef. De gemartelden werden in veel gevallen gefotografeerd, nogal eens voor en na behandeling.

Paramilitairen, die zich de Schorpioenen noemden, lieten filmen hoe ze afrekenden met mannen uit de moslimenclave Srebrenica. Een Servisch tv-station zond de executie destijds uit. Uit een later opgedoken tape bleek dat ook de martelingen werden vastgelegd. "Gruwelijk materiaal", volgens Houwink ten Cate, dat veel later tot veroordelingen van de verantwoordelijken leidde.

Het lijkt in de natuur van deelnemers aan een strijd te zitten om aandenkens voor later te verzamelen. Wij mogen het woord trofee dan tegenwoordig associëren met sportprijzen of mensen met een demonstratief getoonde, opvallend mooie

www.trouw.nl