Het verschil tussen de crisis van jaren 30 en nu

Miljardair investeerder George Soros sprak onlangs de wellicht ooit profetische woorden: “The second act of the crisis is just beginning”. Hij maakte daarbij de vergelijking met de Grote Depressie uit de jaren 30, toen overheden ook te vroeg begonnen met bezuigingen, gedwongen door de markt. “We find ourselves in a situation eerily reminiscent of the 1930s. Keynes has taught us budget deficits are essential for counter-cyclical policies, yet many governments have to reduce them under pressure from financial markets. This is liable to push the global economy into a double-dip.”

De Grote Depressie duurde van 1929 tot aan de WOII maar was geen aaneensluitende Depressie. Tussen 1933 en 1937 zette in de meeste landen het economisch herstel in (Nederland was overigens een uitzondering, oa vanwege het vasthouden aan de Gouden Standaard). Vanaf 1937 gaat het echter weer mis, als de Conservative Coalition de New Deal van Roosevelt terug draait.

Economen twisten nog steeds over de oorzaken en het voortduren van de Grote Depressie van de jaren 30, maar over een aantal zaken is vrijwel iedereen het eens. Er was een groot gebrek aan vertrouwen in het financiële systeem, waardoor liquiditeit ontbrak en de consument de hand op de knip hield. Toen de stimuleringsmaatregelen weer werden ingetrokken, om te kunnen bezuinigen, ontstond een double dip recessie. Klinkt bekend?

De wereld economie bevindt zich op het moment niet meer in een recessie, laat staan een depressie. Toch gaan er steeds meer stemmen op die stellen dat het ergste nog moet komen, dat de door overheden genomen maatregelen tot nu toe alleen maar voor uitstel hebben gezorgd, geen afstel. Sterker nog, dat de enorme hoeveelheid liquiditeit die overheden in het systeem hebben gepompt de situatie uiteindelijk alleen maar zal doen verslechteren.

Steeds vaker wordt daarbij ook de vergelijking aangehaald met de Grote Depressie van de jaren 30, toen de werkeloosheid ook maar niet omlaag wilde en banken elkaar niet vertrouwden. Destijds raakte de Amerikaanse economie na jaren van herstel in 1937 opnieuw in recessie. Een voorbode, of verschillen toen en nu simpelweg te veel van elkaar?

Er zijn grote verschillen tussen de wereld economie van toen en nu. De Gouden Standaard, de mondiale machtsverhoudingen, de inactiviteit van sommige Centrale Banken, het niveau van de welvaart, de mate waarin landen onderling samenwerken. Maar er zijn ook overeenkomsten.

De Banken
Een van de belangrijkste oorzaken van de Grote Depressie was het grote aantal banken dat omviel. Het vertrouwen in het financiele systeem nam daardoor snel af, ook het vertrouwen tussen banken onderling, waardoor de liquiditeitsverstrekking, het smeermiddel van de economie, tot een nulpunt daalde. Banken wilden elkaar niet meer lenen. Dit lijkt sterk op de huidige situatie, zeker in Europa, waar banken elkaar ook nauwelijks meer lenen.

Groot verschil met de jaren 30 is dat deze keer de Centrale Banken niet lijdzaam toezien. Destijds liet de FED banken gewoon omvallen en werd de liquiditeitsstroom ook niet gestimuleerd door bijvoorbeeld ‘bad debt‘ of staatsobligaties op de open markt te kopen (het zogenaamde ‘quantitative easing‘). Alle grote centrale banken doen dat nu wel. Hiermee wordt er dus voortdurend nieuw geld in de economie gepompt. Op termijn kan dat weliswaar inflatie veroorzaken, maar vooralsnog lijkt dat mee te vallen.

Na de val van Lehman Brothers zijn er verschillende (grote) banken en financiële instellingen gered. Fannie May en Freddie Mac, AIG, ze kregen enorme kapitaal injecties van de Amerikaanse overheid, net als Morgan Stanley, JP Morgan en Goldman Sachs. In Nederland hield de overheid Fortis en ING overeind met forse kapitaal injecties

Maar het rommelt nog steeds in de bankensector. Onzekerheid over de ‘hidden exposure‘ die veel (Europese) banken hebben in slecht presterende en/of risicovolle leningen drukt steeds zwaarder op de markten. Om de toenemende onrust over de Spaanse bankensector weg te nemen, publiceert Spanje binnenkort de stress tests van de Spaanse banken, en inmiddels hebben ook andere Europese landen aangegeven stress tests te zullen publiceren van hun banken. Europese banken hebben voor honderden miljarden aan zwakke leningen uitstaan in Griekenland, Spanje, Portugal, Ierland en Italië. De vraag is of de stress tests daar rekening mee gaan houden, of dat het eenzelfde soort PR stunt wordt als destijds de Amerikaanse stress tests van begin 2009, die lieten zien dat alles ‘hunky dory’ was.

De Overheden
Vrijwel iedereen is het erover eens dat het de stimuleringsmaatregelingen van de verschillende overheden zijn geweest die een echte Depressie hebben voorkomen. De G20 hebben tezamen meer dan 1000 miljard euro in hun banken en economieen gepompt, en de rente standen van alle belangrijke Centrale Banken zijn in rap tempo naar beneden gebracht, in de meeste gevallen tot op of onder de 1%. Veel extra geld in het systeem dus, en nieuw geld lenen is voor banken vrijwel gratis.

al dat extra geld heeft echter ook een nieuw probleem veroorzaakt, dat van de ‘souvereign debt crisis‘. Landen hebben zoveel geld uitgeleend, schulden overgenomen en stimuleringsmaatregelen genomen dat hun eigen nationale schulden en begrotingstekorten alarmerende groottes hebben aangenomen. Zo is de nationale schuld van Japan is rond de 200% van het Bruto Binnenlands Produkt (Japan kampt al langer met de gevolgen van een bankencrisis), En is de nationale schuld van Italië, Verenigd Koninkrijk, Griekenland, België boven de 100%. De nationale schuld van de VS is op 1 Juni 2010 89% van het BBP. Ook de Duitse nationale schuld is meer dan 80% van het BBP. Het begrotingstekort van de meeste westerse landen ligt op het moment boven de 6%, met verschillende landen die een begrotingstekort van boven de 10% hebben.

Er zijn genoeg economen te vinden die zeggen dat dat allemaal niets uitmaakt, maar de markt heeft de afgelopen maanden aangegeven dat het landen met te grote schulden alleen nog maar meer geld wil lenen voor steeds hogere rentes. Kortom, het feest is afgelopen, er gaat bezuinigd worden.

Duitsland, Frankrijk, Spanje, Griekenland, Italië en het Verenigd Koninkrijk, ze hebben allemaal harde bezuinigingen aangekondigd die de staatsfinanciën weer op orde moeten brengen. Hierdoor zal het prille economisch herstel van de wereld economie onder druk komen te staan, maar tegelijkertijd is het een gedwongen zet. Niet bezuinigen zal namelijk de rente op staatsobligaties verder opjagen, ook van traditioneel ‘rock solid‘ landen als Duitsland en de Verenigde Staten.

De stimuleringsmaatregelen worden dus afgebouwd, net zoals in 1937 de New Deal werd afgebouwd en zoals in Japan midden jaren negentig de stimuleringsmaatregelen van de Japanse overheid werden afgebouwd. Achteraf te vroeg, volgens veel economisch analisten. Algemeen wordt aangenomen dat het einde van de New Deal in ’37 heeft bijgedragen aan het veroorzaken van een nieuwe recessie, omdat het economisch herstel nog niet op eigen kracht door kon zetten. Aan de andere kant kan natuurlijk de vraag gesteld worden hoe lang er dan wel gewacht moet worden? Tot de werkeloosheid onder de 4% is? De inflatie 3%? De economische groei 5%? Het blijft een arbitraire beslissing.

De Consument
Het Bruto Binnenlands Produkt van de grootste economie ter wereld wordt voor 70% bepaald door binnenlandse bestedingen. Ook buiten de VS speelt de consument een dominante rol binnen de meeste economien, en het is juist de consument die het de afgelopen maanden laat afweten. Dit heeft drie belangrijke oorzaken.

1) De onverminderd hoge werkeloosheid. Opnieuw een overeenkomst met de jaren 30, toen de werkeloosheid ook maar niet wilde dalen, al was deze tijdens de Depressie jaren in de VS veel hoger, soms boven de 20%. Een vuistregel is dat voor iedere werkeloze er 3 andere mensen bang zijn om hun baan te verliezen. De huidige werkeloosheid van 10% in de VS zorgt daarom voor veel onzekerheid op de banenmarkt, en consumenten die onzeker zijn over hun toekomst, houden de hand op de knip.

2) Lenen is uit, sparen is in. De wereld economie is meerdere malen uit de recessie getrokken door een Amerikaanse economie waarin consumenten nieuwe leningen aangingen om nieuwe spulletjes te kopen. Deze keer niet. Consumenten zijn geschrokken van de gevolgen van de financiele crisis (net als de banken zelf) en lenen veel minder. (De huidige Amerikaanse regering moedigt het ook aan om te sparen). Ook Europeanen sparen weer meer, zodat er weinig te verwachten valt van een short cut naar duurzaam economisch herstel.

3) Het vertrouwen is weg. De afgelopen anderhalf jaar is er de consument om de oren gesmeten met bedragen van honderden miljarden dollars en euro’s die aan banken en bedrijven geleend moesten worden om te voorkomen dat ze om zouden vallen. De souvereign debt crisis doet hier nog een flinke schep bovenop, omdat nu zelfs landen blijkbaar gered moeten worden door andere landen. Maar wie red straks die andere landen? Ook hier gaat het om de onzekerheid. De consument is onzeker over de toekomst, niet in de laatste plaats door het onduidelijke beleid van Europa en de berichten over heimelijk zieke banken. En dus graaft de consument zich in, wachtend op betere tijden.

Conclusie
De jaren 30 en de tegenwoordige tijd verschillen enorm van elkaar. De consument is rijker, landen werken onderling meer samen, Centrale Banken zijn veel actiever, er zijn meer sociale vangnetten en ook meer landen die bijdragen aan de mondiale groei.

Er zijn echter ook opvallende overeenkomsten, waarin te zien is dat banken, overheden en consumenten worstelen met dezelfde economische wetmatigheden die ook de Grote Depressie met een aantal jaren verlengde. Banken die niet aan elkaar willen lenen, overheden die niet langer willen stimuleren en consumenten die niet willen besteden. Of dit -zoals George Soros stelt- zal leiden tot een ‘Act II’ valt nog te bezien, maar er zijn in ieder geval sterke aanwijzingen dat de economische problemen nog niet over zijn.

stopdebankiers.nl

No Rights Apply