‘Is 32 uur per week nietjes tellen echt de kortste weg naar werk?’

Niemand kan nu nog ontkennen dat vernedering tot de kern van de sociale zekerheid is gaan behoren, vindt columnist Rutger Bregman.

Het is de tijd om Orwell te lezen. Natuurlijk, omdat privacy is gereduceerd tot een historische relikwie. Maar ook om een andere, misschien nog belangrijkere reden. Afgelopen dinsdag stond ze nog op de voorpagina van de Volkskrant: de opkomst van de participatiedictatuur.

Maar dat de obsessie met werk tot communistische taferelen leidt waarin bijstandsgerechtigden worden gedwongen nietjes uit paperassen te halen, het aantal bladzijden te tellen en dat nog eens drie keer te controleren?

George Orwell, een van de grootste schrijvers van de twintigste eeuw, leefde jaren in armoede. Hij schreef er een schitterend boek over: Down and Out in Paris and London (1933). 'Het eerste wat je ontdekt is de eigenaardige laagheid van armoede', schreef hij. 'Je dacht dat het simpel zou zijn, maar het is extreem complex. Je dacht dat het verschrikkelijk zou zijn, maar het is slechts miserabel en saai.'

Orwell vertelde over de talloze fouten die hij maakte in zijn geldstress. Hij beschreef de dagen dat hij maar gewoon in bed bleef liggen, omdat hij nergens zin in had. Hij wees op de essentie van armoede: 'het vernietigt de toekomst', omdat alleen het overleven in het hier en nu nog rest. En hij verwonderde zich erover hoe 'mensen aannemen dat ze het recht hebben tegen je te preken zodra je inkomen onder een bepaald niveau is beland.'

Gepest
Het is weer zover. Dat mensen in de bijstand systematisch worden gepest door de gemeente wisten we wel. Dat het kabinet niets begrijpt van de oorzaken en remedies van armoede - ook dat was bekend. Maar dat de obsessie met werk tot communistische taferelen leidt waarin bijstandsgerechtigden worden gedwongen nietjes uit paperassen te halen, het aantal bladzijden te tellen en dat nog eens drie keer te controleren? Niemand kan nu nog ontkennen dat vernedering tot de kern van de sociale zekerheid is gaan behoren.

We lazen dinsdag over de Amsterdamse Dienst Werk en Inkomen (DWI), die uitkeringsgerechtigden dwingt water naar de zee te dragen. Correctie: naar de plantenbakken. 'De planten verzopen, letterlijk, zo veel water moesten we ze geven', vertelde Benjamin van Crevel (53). 'Elke week waren er plantenbakken leeg omdat de vorige planten dood waren.' Zulke taferelen zouden leiden tot 'werknemersvaardigheden' zoals 'gezag aanvaarden' en 'je aan afspraken houden'. Sterker nog, volgens DWI is dit 'een opstap naar een (droom)baan'.

Onder het bijstandsregime van Jetta Klijnsma wordt de armoede nog dieper

Waar we in werkelijkheid mee te maken hebben, is de criminalisering van de bijstand. 'Het onderscheid tussen criminelen met een taakstraf en bijstandsgerechtigden dreigt te vervagen', reageerde hoogleraar sociale zekerheid Gijsbert Vonk. Vanaf 1 juli worden alle bijstandsgerechtigden gedwongen een 'tegenprestatie' te leveren voor hun uitkering. Ook interactie met collega's is verplicht. Een vrouw at haar boterhammen liever alleen in de pauze en kreeg bijna een strafkorting van 30 procent.
Dwangprogramma's
In de eerste negen maanden van 2013 legde DWI al 1.274 strafkortingen op. Allemaal voor de eigen bestwil, zegt de dienst, want 32 uur per week schoenen poetsen, planten verzuipen of nietjes tellen zou 'de kortst mogelijke weg' naar werk zijn. De wetenschap zegt het tegenovergestelde. Onlangs verscheen er nog een metastudie naar het effect van honderdtwintig van dit soort dwangprogramma's. Wat blijkt: ze hebben geen enkel effect. Sterker nog, wie bijna fulltime blaadjes moet blazen, heeft minder tijd voor opvoeding, zelfzorg, opleiding, de boekhouding en het zoeken naar echt werk. Onder het bijstandsregime van Jetta Klijnsma wordt de armoede nog dieper.

Helaas was het geen Kafka, dinsdag op de voorpagina, maar uitstekende journalistiek over een bittere realiteit. Peuken oprapen die je werkmeesters net voor je hebben neergegooid, het kantoor poetsen van je chef, ook al is het gisteren nog gedaan, een verzuimbriefje halen als je te laat bent - alsof je in de brugklas zit. DWI wil zo een 'werksfeer' simuleren. Nuttig werk is verboden, want dat leidt tot verdringing van betaalde werknemers. De bijstandsgerechtigden wordt gevraagd te doen alsof ze echt werk hebben. Wie daar niet in gelooft, kan rekenen op een strafkorting.

Dan denk ik aan dat andere boek van Orwell: Nineteen Eighty-Four. 'We zijn niet tevreden met gehoorzaamheid alleen, zelfs niet met totale onderwerping', sneert O'Brien, een ambtenaar van de Gedachtenpolitie. 'Als je je eindelijk aan ons overgeeft, dan moet dat uit vrije wil zijn.' Het gaat er niet om dat bijstandsgerechtigden worden gestraft, het gaat erom dat ze geloven in de rechtvaardigheid van die straf. Dat het goed is voor hun eigenwaarde. Dat twee plus twee vijf is.