Bitcoins: de slagkracht van virtueel geld

De Bitcoin houdt de gemoederen de laatste maanden flink bezig. Volgens sommigen is het vooral een lokale munt van wereldwijdwebdorp, waar anderen het als een serieus betaalmiddel voor de haperende wereldeconomie zien. Is een digitale revolutie aanstaande of gaat virtueel geld zijn plek opeisen in het huidige betaalsysteem?

Sommige innovaties lijken geen ander doel te hebben dan om een slingerbeweging te geven aan vastgeroeste structuren. Net zoals tien jaar geleden het illegale Napster Apples Steve Jobs op het idee bracht van de legale variant, genaamd iTunes, zo zou de Bitcoin wel eens een blauwdruk kunnen worden van een volledig gedecentraliseerd digitaal betaalsysteem.

Deze virtuele valuta kent roemruchte voorgangers, zoals eCash en eGold. Die waren reeds in de jaren negentig ontwikkeld als alternatief voor dure creditcardbetalingen op het internet. De eCash-methode van het Nederlandse DigiCash maakte destijds de meeste kans op een wereldwijde doorbraak, maar dat bleek ijdele hoop, de banken haalden er hun neus voor op.

Ook was er enkele jaren terug nog heel even de Linden dollar. In de virtuele 3D-wereld van Second Life ? ook al zo?n fenomeen dat de nuchtere realiteit niet overleefd heeft ? leek het logisch om met virtueel geld virtuele goederen of diensten te kopen. Waren hun voorgangers nog te vergelijken met bonnetjes waarmee je op een muziekfestival drank kunt kopen, Linden dollars konden tenminste voor echt geld worden ingewisseld. Op het hoogtepunt in december 2006 ging er negen miljoen Amerikaanse dollar om in de Linden-economie.

En toen was er in 2008, ten tijde van de kredietcrisis, plotseling de bitcoin. Bedacht en verzonnen door een of meerdere personen wiens identiteit het best bewaarde geheim is sinds Deep Throat uit de Watergate-affaire. Te oordelen naar zijn taalgebruik zou de geheimzinnige Satoshi Nakamoto van Britse origine moeten zijn. Het Amerikaanse tijdschrift The New Yorker meende hem te kunnen identificeren als Michael Clear, een briljante cryptografiestudent aan Trinity College in Dublin, die prompt een baan kreeg bij de Allied Irish Banks. Bewezen is het echter nooit. Recentelijk dook de naam op van hoogleraar wiskunde Shinichi Mochizuki, die in ieder geval slim genoeg is om het te kunnen zijn.

Hackers
?Sinds 2002 werd er in de hackergemeenschap al gediscussieerd over alternatieve geldsystemen?, weet Paul Ostendorf, futuroloog bij Neoversum. ?Men fantaseerde onder meer over een digitaal alternatief voor fractioneel bankieren, waarbij er meer wordt geleend dan er aan toevertrouwde middelen ter beschikking staat. In hun ogen moest er een onafhankelijk systeem komen zonder centrale bank en een geldscheppende functie, anders dan de algoritmische creatie.?

Kenmerkend aan de Bitcoin is dat de computers van alle deelnemers samen het systeem beheren en transacties goedkeuren. Schaarste is inherent aan het systeem; de valuta maakt gebruik van zware cryptografie om te voorkomen dat gebruikers makkelijk even internetmunten kunnen bijdrukken. Na verloop van tijd wordt het zelfs moeilijker om bitcoins te maken: een virtuele schop tegen de geldperseconomie en zie daar een mooi instrument om de inflatie te beteugelen, zo heet het.

Bitcoins sla je op in een digitale portemonnee. Die kun op je eigen computer zetten, of op internet zelf beheren. Om de munten te delven heb je software nodig, waarmee ingewikkelde wiskundige problemen moeten worden opgelost, een soort raadseltjes. De eerste computer die de berekeningen oplost, iets wat door het netwerk zelf wordt gecontroleerd, krijgt als beloning 25 bitcoins. De beloning wordt echter wel elke vier jaar gehalveerd. Zo werkt het systeem nu eenmaal.

De meeste gebruikers geven er dan ook de voorkeur aan om bestaande valuta in te wisselen bij virtuele wisselkantoren, waarvan Mt. Gox de bekendste is. In Nederland kan men sinds kort terecht bij Bit My Money (voorheen Bitbank) of Bitonic. Dit wisselkantoor claimt inmiddels een omzet van anderhalf miljoen euro aan verkochte bitcoins. Bit My Money heeft onlangs drie ton opgehaald bij investeerders, onder wie Ronald Prins, oprichter en CEO van beveiligingsbedrijf Fox-IT.

Ook Prins zegt vooral door ideologische motieven te worden gedreven. ?Ik vind het een grondwettelijk recht om anoniem te kunnen betalen, zoals je dat ook met chartaal geld bij de bakker kunt doen.? Hij ziet de bitcoin bovendien als ideaal betaalmiddel in arme landen waar mensen vaak nog niet eens een bankrekening hebben. ?Ze hebben daar allemaal een mobiele telefoon waarmee je bitcoins of ander virtueel geld zou kunnen uitwisselen.?

Onrust
Toch zijn er nog veel praktische problemen. Bitcoin heeft bijvoorbeeld vanwege de anonimiteit een enorme aantrekkingskracht op fraudeurs en afpersers. Op Silk Road, de digitale winkelstraat voor illegale drugs- en wapenhandel, kun je ter illustratie alleen maar in bitcoins betalen. Aan de andere kant kunnen bitcointransacties niet ongedaan gemaakt worden, wat fraude bij betalingen op internet juist weer beperkt. Probleem is wel dat het vanwege het decentrale karakter enkele minuten duurt om de authenticiteit van de bitcoins te controleren.

Zorgen zijn er ook over de stabiliteit: malware zet sinds kort geïnfecteerde computers in om bitcoins te genereren. De ruildienst Instawallet moest zijn deuren sluiten na een hack waarbij geld werd buitgemaakt. Dat geeft onrust in de markt. ?Men vergeet dat het virtueel fiatgeld is?, zegt Paul Ostendorf. ?Het ontleent zijn waarde niet aan de materie waaruit het gemaakt is, zoals gouden en zilveren munten of in dit geval bits, maar aan het vertrouwen dat er goederen en diensten mee gekocht kunnen worden. Fiatgeld hoort een reële tegenwaarde in economische activiteit te vertegenwoordigen. Bij de handel in bitcoins draait het om de handel zelf. Dat maakt de munt zeer volatiel en niet representatief voor de economie.?

En inderdaad. Na de Cyprus-crisis kwam er een ware vlucht naar bitcoins op gang. In januari kostte een bitcoin ongeveer vijftien dollar. Op 11 april was dat al 179 dollar, wat de waarde in circulatie op twee miljard dollar bracht. En dat terwijl ?de munt? bij de start in 2009 nog minder dan een halve dollarcent waard was. Voor de eerste pizza die ooit met bitcoins werd betaald, moesten nog tienduizend bitcoins worden neergeteld. Omgerekend naar de koers van april 2012 is die (reeds lang verorberde) pizza inmiddels ruim een tot twee miljoen euro waard.

Regulering
De eerste jonge bitcoinbeleggers zijn dan ook al opgestaan. Die houden de verkregen munten zo lang mogelijk in eigen zak, in de hoop dat de koers in de nabije toekomst verder stijgt. Een casino voor nerds, noemt Ostendorf het: ?Mensen die de boot niet willen missen, beginnen zelf te delven. Je ziet een complete wanverhouding. Het delven van bitcoins kost vanwege de benodigde rekenkracht inmiddels zo?n 150.000 dollar aan stroom per dag voor munten die 450.000 dollar waard zijn. De investeringen in hardware zijn dan nog niet eens meegerekend.?

Voorstanders zeggen juist dat de munt ondanks sterke koersstijgingen behoorlijk veerkrachtig is gebleken. In 2011 stortte de koers ook al eens in na een aantal hackincidenten, maar de bitcoin krabbelde toch weer overeind. Sommigen blijven dan ook onverminderd optimistisch: de Nederlandse programmeur Ben Verloop heeft zijn huis in Capelle aan den IJssel bijvoorbeeld te koop staan voor zesduizend bitcoins.

De virtuele munt wordt dan ook langzamerhand mainstream. Een Nederlandse ICT-detacheringsbedrijf gaat vakantiegeld uitkeren in bitcoins. PayPal-directeur David Marcus wil een koppeling met Bitcoin om de praktische betaalmogelijkheden te vergroten. En een van de grootste datingsites van de Verenigde Staten, OkCupid, accepteert sinds kort bitcoins, net als FashionFootwear.nl in Nederland. Ook is het al mogelijk om van een kop koffie te genieten bij Café De Waag in Delft door met bitcoins te betalen. Er is zelfs al een fysieke bitcoinmunt opgedoken, compleet met hologram, evenals een geldautomaat die bitcoins omwisselt voor dollars of omgekeerd.

Banken en toezichthouders volgen de ontwikkelingen dan ook op de voet. In maart stelde de Amerikaanse overheidsinstantie Financial Crimes Enforcement Network voor om bitcointransacties te reglementeren. Ook de Amerikaanse toezichthouder die gaat over de handel in derivaten, de Commodity Futures Trading Commission, wil zijn pijlen op bitcoins richten. De Amerikaanse betaalstartup Dwolla is als eerste gemuilkorfd door het Amerikaanse ministerie van binnenlandse veiligheid. Het bedrijf mag geen betalingen meer verrichten aan Mt. Gox, omdat die zich nooit heeft gemeld als verwerker van betalingen.

Waar Bitcoin zich in het verleden afzette tegen het establishment, zijn zij nu degenen die om regulering roepen. De van Facebook bekende broertjes Cameron en Tyler Winklevoss, die zo?n één procent van alle bitcoins in handen hebben en investeren in bitcoinstartup BitInstant, dringen zelfs aan op samenwerking met de federale overheid.

Hyperinflatie
De Europese Centrale Bank, die in oktober het rapport Virtual Currency Schemes publiceerde, ziet nog geen reden tot regulering. Van een bedreiging voor prijs- en financiële stabiliteit is nog geen sprake. Bitcoinbetalingen zijn ook in Nederland voorlopig niet gereguleerd. De Nederlandsche Bank zegt dat bitcoins als zodanig (nog) buiten de reikwijdte vallen van zowel de elektronisch geldrichtlijn als de betaaldienstenrichtlijn, maar dienstverlening rond bitcoins kan wel onder die regeling vallen. Volgens het ministerie van Financiën is wereldwijd overigens slechts twee procent van het totaal aantal Bitcoin-gebruikers van Nederlandse komaf en bezitten ze gezamenlijk voor ongeveer twintig miljoen euro aan bitcoins.

Country manager Daniel van Delft van Visa Nederland zegt dat zijn organisatie geen bitcoins als valuta zal accepteren. ?Wij werken alleen met volledig traceerbare transacties. Vertrouwen in het betalingsverkeer is cruciaal, dat wordt wat moeilijk met de Bitcoin in zijn huidige vorm. Het wordt wat anders als er meer controle zou komen, en de ECB de munt zou omarmen.? Hij erkent wel dat de markt behoefte heeft aan laagdrempelige en goedkope betalingsmethoden, met name voor microbetalingen. ?Daar werken we hard aan, ook in verband met mobiel contactloos betalen.?

Het probleem is dat de Bitcoin op zichzelf nog te veel zwakheden kent. Een van de belangrijkste is de limiet die is ingebouwd om inflatie tegen te gaan: meer dan 21 miljoen bitcoins zullen er uiteindelijk niet worden gedolven. Op het eerste gezicht lijken er daarmee minder inwoners dan de Benelux over te kunnen beschikken, maar dat valt mee: ze zijn deelbaar tot acht decimalen, alsof je een eurobiljet in kleine stukjes scheurt.

Psychologisch moeilijk te verteren, denkt futoroloog Ostendorf: ?Je zou dan bijvoorbeeld een salarisstrook kunnen krijgen die begint met een nul en een komma, gevolgd door nog meer nullen en uiteindelijk nog een paar cijfers. Elk jaar dat de economie groeit gaat je salaris bovendien naar beneden. Want het Bitcoinsysteem is van nature deflatoir. Als de vraag naar de munt inzakt, krijg je het tegenovergestelde van wat men wilde: namelijk hyperinflatie.?

Wereldmunt
Volgens monetair econoom Harry Garretsen van Rijksuniversiteit Groningen is het ontbreken van een centrale bank in het algemeen de zwakte van dit soort systemen. Hij denkt niet dat je ontwaarding van geld kunt voorkomen door het aan een ingewikkeld wiskundig algoritme te koppelen. Centrale banken zijn beter in het beteugelen van de inflatie de afgelopen vijftien jaar, stelt Garretsen.

De Bitcoingemeenschap lijkt zich overigens zeer wel bewust van de zwakheden. Want inmiddels duiken tal van alternatieven op. Zo lanceerde OpenCoin naast een nieuw betaalsysteem ook zijn eigen digitale munt Ripple (zie kader). Er zijn inmiddels honderd miljard ripples aangemaakt, en om die nieuwe munt stootkracht te geven, wordt 75 procent van de voorraad gratis weggeven. Een kwart houdt het bedrijf zelf in de hoop daarmee zijn investeerders terug te betalen. Onder hen de bekende Amerikaanse venture capital-partij Andreessen Horowitz.

Litecoin is weer een andere digitale munt, maar dan met veranderingen in de werking van het delven. Daarnaast is de totale hoeveelheid te delven Litecoins (LTC?s) met 84 miljoen stuks vier keer zo groot als Bitcoin. Ook de zogeheten PPCoin, peer-to-peer coin, zou een (technisch) beter beheersbare munt zijn.

Maar een wirwar van Bitcoinalternatieven maakt de markt er natuurlijk niet transparanter op. Ostendorf gelooft sowieso al niet dat er een digitale wereldmunt zal komen. ?De euro is met de deelnemende lidstaten al niet stabiel te houden, hoe wil je dat met een wereldmunt gaan doen??

Sommige analisten hebben meer vertrouwen in varianten van de Linden dollar. American Express heeft Amex-punten, Facebook zijn eigen Credits en Amazon lanceerde kort geleden zijn Amazon Coins. Beperkt inzetbaar misschien, maar weinig risicovol. Ostendorf gelooft dat we in de toekomst eerder met bestaande valuta mobiel gaan betalen. ?Ik leid dat af uit de vele patentaanvragen op dit gebied. De mobiele telefoon zal straks in staat zijn om onze stem, gezicht, vingerafdruk en oorschelp te herkennen om op basis van die identiteit veilige betalingen te verrichten.?

Ripples
Ripple is een gecentraliseerd betaalsysteem, ook wel een open source-variant van PayPal genoemd. Betalingen zijn mogelijk door valuta in te brengen, ook bitcoins. Het systeem volgt en registreert allerlei transacties, maar legt geen persoonsgegevens vast. Daarnaast kent het netwerk eigen virtuele valuta, genaamd ripples (XRP), waarmee transactiekosten worden betaald. Het betaalsysteem brengt gebruikers bescheiden kosten in rekening om te voorkomen dat deelnemers miljoenen transacties tegelijk verwerken.

De uitvinder van Ripple is de Amerikaan Jed McCaleb van OpenCoin. Hij is ook de oprichter van wisselkantoor Mt. Gox. Hij vindt dat het internet veel veranderingen heeft gebracht, maar financiële transacties zijn wat hem betreft in het verleden blijven steken. CEO Chris Larsen van OpenCoin is overigens ook oprichter van p2p-leeninitiatieven als Prosper en E-Loan.

Acceptatie
WordPress, Reddit en WikiLeaks accepteren bitcoins en ook een groeiend aantal webwinkels doet dat. Om uiteenlopende redenen. WordPress omarmde de bitcoin, omdat PayPal meer dan zestig landen blokkeert. Groot voordeel is dat er geen transactiekosten worden berekend en er ook geen andere barrières zijn. Financiële dienstverleners als Ogone en Buckaroo doen overigens nog niets met bitcoins. En niet alle interkassa?s werken ermee. Microbetaalsystemen als Flattr moeten bitcoins ook nog gaan aanvaarden.

Jan Libbenga

*) Dit artikel is eerder gepubliceerd in het juninummer van Emerce magazine (#123)

www.emerce.nl