Het probleem en de oplossing in deze crisis (Joris Luyendijk)

Zes jaar nadat omvallende banken op een haar na de wereldeconomie deden instortten kwam gisteren in Engeland de zware Commission on Banking Standards met haar eindrapport. Het meest opvallende voorstel was om roekeloze bankiers voortaan gevangenisstraf te geven. Iedereen zei: jeetje, wat een goed idee.

Als het zes jaar duurt voordat politici zoiets voorstellen, kun je je een beetje voorstellen hoe het met de rest van de hervormingen staat. De financiële crisis was een systeemcrisis, in de zin dat iedereen met een rol in dat systeem in meer of mindere mate heeft gefaald. Dit maakt het erg moeilijk om over verantwoordelijkheid te praten. Iedereen heeft een beetje schuld en dus niemand.

Maar er lijkt een dieper probleem te zijn. Wanneer het gaat om de financiële sector doen Westerse landen denken aan een junkie of alcoholist. Er is een enorm probleem, maar de verslaafde doet er alles aan om dat probleem niet te hoeven zien.

Tot 2008 was er pure ontkenning. Dat ging niet meer na de instorting van Lehman Brothers in september 2008 en dus kwam de fase van woede. Bankiers werden publiekelijk vernederd door politici, er werden ridder onderscheidingen ingetrokken en hier en daar werd zelfs een bonus teruggehaald. Intussen bleven de schandalen komen, en zo belandden we in de fase waarin we nu zitten: onderhandelen. De verslaafde wil nog altijd niet zien dat er radicale verandering nodig is, en zegt: als ik nu alleen na negen uur drink? Of alleen op oneven data?

De Commission on Banking standards schreef een immens rapport (ze hadden zelfs tijd om mij te horen) maar in haar conclusies zie je de verslaafde druk onderhandelen. Okay, er moet iets veranderen, maar niet echt. Weet je wat we doen: we maken bankiers persoonlijk aansprakelijk. Dan letten ze beter op en is het probleem voorbij.

We zagen eerder hetzelfde met een financiële transactie tax, een bonus cap, het ‘ringfencen’ of scheiden van zaken- en gewone banken enzoverder. De politieke klasse vuurt al zes jaar maatregelen op de sector af die de symptomen aanpakken maar de dysfunctionele kern intact laten.

Wat is er dysfunctioneel? Ten eerste zijn banken too big to manage geworden. Banken hebben balansen van meer dan duizend miljard dollar en tienduizenden werknemers die 24 uur per dag in zes continenten miljoenen transacties verwerken. De producten waarin de bank handelt verschillen onderling enorm, zijn vaak extreem complex en ook vaak bewust ondoorzichtig; bankiers willen niet dat hun rivalen binnen of buiten de bank hun product kopiëren en geven dus zo min mogelijk informatie prijs.

Dan vormen de megabanken een de facto kartel waardoor ze de markt kunnen verdelen en enorme winsten boeken. Die winsten gaan weer voor een deel naar maatregelen waarmee ze hun kartel in stand houden; vette baantjes voor ex-politici, lobbyen, sponsoring of PR.

Aangezien de megabanken ook too big to fail zijn weten de topbankiers dat ze toch wel gered zullen worden, en doen ze weinig aan intern toezicht. Hen dreigen met gevangenisstraf bij extreem falen moet dat veranderen, hoopt nu de commissie. Wie weet is dat zo, maar wie zegt dat het überhaupt nog mogelijk is om megabanken te overzien? De mensen binnen banken die ik spreek zeggen van niet.

Als Engeland over zijn megabanken denkt zoals een alcoholist over bier, wat is dan de volgende stap? De volgende stap is de erkenning dat het zo niet verder kan, en dat de sector niet hervormd moet worden, maar fundamenteel op de schop.

Banken moeten veel kleiner zodat ze weer te overzien zijn, en failliet kunnen gaan. Accountancy bedrijven moeten niet langer financieel afhankelijk zijn van de banken wier boeken ze kritisch moeten doorlichten. Ze moeten ook veel kleiner zodat ze niet meer de markt onderling kunnen verdelen. Hetzelfde met de kredietbeoordelaars. Dan moet waarschijnlijk ook een aantal financiële producten gewoon verboden worden, omdat ze effectieve controle onmogelijk maken.

Dit zijn ingrijpende maatregelen die alleen op mondiale schaal mogelijk zijn. Politici opereren op nationale of regionale schaal. Het zit dus vast. Wie weet wordt iedereen opeens wakker. Anders moeten we wachten op een nieuwe crisis.

www.nrc.nl