Waar het geld van ASN écht naartoe gaat

De nationalisatie van SNS Reaal zet ook dochter ASN in de schijnwerpers. Die blijkt niet zo groen als ze zich voordoet.

Door Tomas Vanheste / Map Oberndorff

‘Honderd procent!’ De duurzaamheidsbaas van ASN Piet Sprengers aarzelt geen seconde op de vraag welk percentage van de bijna tien miljard euro die de bank beheert een duurzame bestemming heeft. Terwijl moedermaatschappij SNS Reaal op omvallen staat – twee dagen later redt de staat de bank van de ondergang – organiseert dochterbank ASN eind januari vrolijk een masterclass duurzaam bankieren voor journalisten.

Kritische vragen zijn welkom, drukt Sprengers zijn handjevol toehoorders in de Tijgerzaal van Artis op het hart. Maar: ‘Ik hoop dat we het niet te veel over de perikelen van onze moeder hoeven te hebben.’ Er is nog een graat die in de keel van Sprengers steekt. Enkele dagen eerder heeft de Groningse hoogleraar economie Bert Scholtens in een opiniestuk in Trouw betoogd dat de ASN stukken minder duurzaam is dan ze zich voordoet. De avond na de masterclass zal Nieuwsuur daar nog een schepje bovenop doen. De bewering: meer dan de helft van het kapitaal van ASN zit in SNS Reaal, een bank die het niet zo nauw neemt met groene en sociale doelen.

‘Potverdikkeme, het raakt me wel, die kritiek,’ zegt Sprengers. ‘Dat geld zit allemaal in hypotheken voor mensen met weinig inkomen. Ik weiger dat niet duurzaam te noemen.’ Hij houdt een bevlogen verhaal: dat duurzaamheid meer is dan groen, maar ook alles met rechtvaardigheid te maken heeft. ‘Dat is voor ons het kernbegrip.’ Alle miljarden die ASN aan moeder SNS uitleent, worden gebruikt voor hypotheken met een gemiddelde waarde van tachtigduizend euro. ‘Ik kan dat regel voor regel verantwoorden.’ Het grote publiek mag duurzaamheid met windmolens en zonnepanelen associëren, maar volgens Sprengers omvat de term veel meer. ‘Sowieso is het al heel moeilijk op dit gebied goede, rendabele projecten te vinden.’ ASN moet immers wel waken over de centen van de spaarders. ‘We zijn een bank, geen ondernemer. Op een paar punten zijn we radicaal. We investeren nul in fossiele energie en nul in wapens. Maar we willen verdikkeme geen nichebank zijn, maar een grote speler.’

'We willen verdikkeme geen nichebank zijn, maar een grote speler'

Hoogleraar Scholtens lacht besmuikt als hij hoort dat ASN de verstrekking van hypotheken als duurzaam betitelt. ‘Op hun site staat een ronkende verwijzing naar de verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties, dat wonen een grondrecht is. Ik stel me dan meer situaties voor als de sloppenwijken in India. Die mensen een dak boven hun hoofd bieden en aansluiting op het riool, dat bedoelen de VN volgens mij. Niet mensen hier een leuke maisonnette geven.’ Bovendien vindt hij het verhaal over de gemiddelde hypotheekwaarde van tachtigduizend euro ongeloofwaardig. ‘Daar koop je niks voor. Zelfs hier in Groningen, waar de huizen het goedkoopst zijn, betaal je minimaal één à anderhalve ton.’ Hij denkt dat ASN, dat in crisistijd veel spaarders binnen wist te halen, onder druk is gezet om kapitaal aan het wankelende moederconcern te verschaffen. Scholtens noemt dat het stofzuigereffect. ‘Het is niet zo dat ASN zicht heeft op wat er met dat geld gebeurt. Een deel van de bestaande hypothekenportefeuille van SNS geldt als onderpand voor de lening van ASN. Dat is wat anders dan dat het geld ook gegarandeerd wordt gebruikt voor het verstrekken van nieuwe hypotheken.’ De hoogleraar wijst erop dat in het laatste jaarverslag van ASN uit 2011 is te vinden dat de hypothekenlening aan de SNS Bank met 1,2 miljard is gegroeid ten opzichte van het jaar daarvoor. Een simpel rekensommetje leert dat er dan in één jaar 15.000 hypotheken met een gemiddelde waarde van 80.000 euro bij zijn gekomen. ‘U weet ook dat de hypotheekmarkt op zijn gat ligt,’ zegt Scholtens. ‘Zoveel nieuwe hypotheken heeft SNS echt niet verschaft.’

Volgens ASN is duurzaamheid meer dan windmolens en zonnepanelen. Foto: Marten van Dijl/ANP Piet Sprengers wordt er een beetje moedeloos van. ‘Ik kan het eindeloos blijven herhalen,’ zegt hij een dag na de masterclass aan de telefoon, ‘maar die druk van SNS was er niet. Het is onze keuze geweest, omdat het past binnen onze visie op een duurzame samenleving. Wij willen een bank zijn die midden in de samenleving staat en die mensen die er ook bij willen horen in staat stelt een huis te kopen.’

Maar een korte zoektocht op Funda leert dat je voor 80.000 euro vrijwel alleen een garage kan krijgen. ‘De meeste van deze hypotheken zijn al voor een deel afgelost,’ verklaart Sprengers. Het zijn dus al eerder afgesloten hypotheken, van ver voor de tijd dat ASN hiervoor geld leende aan SNS. Dat gebeurde pas voor het eerst in 2009, blijkt uit de jaarverslagen, precies het moment dat SNS financieel in problemen raakte. De groei in 2011 is toch niet het gevolg van nieuwe hypotheken die zijn afgesloten, geeft de duurzaamheidsbaas toe. ‘SNS zoekt voor ons hypotheken die voldoen aan onze criteria en daarvoor kijken ze ook in voorgaande jaren.’ Van het nobele streven mensen met een kleine beurs een onderkomen te bieden blijkt zo weinig terecht te komen.

Slechts twee procent van het geld van spaarders steekt ASN in groene energie

Alle ophef in de media ontstond over de hypotheken die ASN bij SNS heeft uitstaan. Maar hoe duurzaam is eigenlijk de rest van het spaargeld van de klanten ondergebracht? In de reclame-uitingen overheerst het beeld van windmolens en lachende Afrikaanse kinderen. Maar een blik op het jaarverslag leert dat bijna al het geld van de spaarders in Nederland blijft en slechts twee procent in groene energie wordt gestoken. Van de bijna tien miljard euro spaargeld die ASN onder haar hoede heeft, staat ongeveer de helft uit bij banken – vooral dus SNS. De rest investeert de bank grotendeels in staatsobligaties en (semi)overheidsinstellingen als woningbouwcorporaties, ziekenhuizen, waterschappen, gemeenten en provincies.

Zo staat de gemeente Rotterdam voor vijftig miljoen op de balans. Zonder dat dit geld naar een specifiek, duurzaam doel gaat. ‘Wij hebben een goed openbaar bestuur,’ legt Sprengers uit. ‘Wij vinden het belangrijk om dat te financieren. We hebben alleen staatsobligaties van landen die wij goedgekeurd hebben. Dat past allemaal in onze brede visie die wij op duurzaamheid hebben. We willen niet een bank zijn die heel erg gespecialiseerd is in het financieren van die groene, duurzame energieprojecten.’ Maar dat betekent dus dat Rotterdam het geld evengoed in een weg door een natuurgebied als in zonnepanelen op het stadhuis kan stoppen? Daar stelt de ASN geen eisen aan? ‘Nee, daar stellen wij geen eisen aan omdat wij denken dat gemeenten er in 2050 nog steeds zullen zijn en wij het belangrijk vinden dat die goed functioneren.’ Natuurlijk zijn er grenzen, zegt het hoofd duurzaamheid. ‘Als wij gevraagd zouden worden defensie of vliegvelden te financieren, denk ik niet dat we dat doen.’

De woningbouwcorporatie die in 2011 het meeste geld ontving van ASN was Rochdale, de club die in het nieuws kwam vanwege de frauderende directeur ‘Mister Maserati’ en de aankoop van een megaduur kantorenpand dat nu leeg staat. ‘Daar baal ik ook van,’ zegt Sprengers over de toestanden bij de woningcorporaties. ‘Hier en daar hebben ze een te grote broek aan getrokken. Als we vooraf geweten hadden wat er bij Rochdale aan de hand was, hadden we ze wellicht niet op onze balans gezet. Niemand had door wat er aan de hand was.’ Na het nieuws is ASN met de woningcorporatie in gesprek gegaan, vertelt hij. ‘Achteraf kijken wij natuurlijk of ze voldoende maatregelen hebben genomen om de problemen op te lossen.’ Dat was volgens Sprengers het geval. En dus besloot de bank de financiering niet te stoppen. ‘Natuurlijk is er allemaal trammelant geweest, maar op een gegeven moment willen wij er ook een punt achter zetten.’

ASN investeerde ook in woningcorporatie Rochdale: 'Daar baal ik nu ook van'. Foto: Harry Meijer/HH Op de site van ASN draaien de windmolens vrolijk rond. Maar van al het door ASN uitgezette kapitaal gaat uiteindelijk nog geen tweehonderd miljoen euro, minder dan twee procent, naar projecten in duurzame energie. Volgens Sprengers is het lastig om goede, financieel solide projecten binnen te halen op dit terrein. En de strenge bankenregels staan niet toe in al te risicovolle activiteiten te stappen. Toch lijkt de Triodos Bank, die duurzaamheid ook hoog in het vandaal voert, daar minder last van te hebben. Zij heeft vier keer zo veel geld in groene energie zitten, terwijl de bank maar half zo groot is als ASN. ‘Ik weet niet precies wat zij anders doen,’ zegt Sprengers. ‘We hebben een jaar of twee, drie geleden besloten om veel meer te gaan investeren in dit soort projecten. We hebben daarvoor de afdeling duurzame financiering opgericht, en die breidt zich op dit moment vrij snel uit. We hopen een versnelling in de groei te kunnen krijgen op dat terrein.’

ASN is een nieuwkomer op deze markt, zegt ook Peter Ras, de projectleider van de Eerlijke Bankwijzer die jaarlijks alle banken op duurzaamheid toetst. ‘De organisatie is heel klein. Er werken ongeveer honderd man, bij Triodos ruim zevenhonderd. Dat komt omdat de bank tot voor kort alleen maar belegde en geen kredieten aan bedrijven verstrekte. Eigenlijk zou ASN meer deskundigheid in huis moeten halen om haar portfolio te laten groeien. We snappen ook wel weer dat ze niet ongecontroleerd en explosief willen groeien. Dat is legitiem, maar het zou wel goed zijn als ASN daar open over zou zijn en zou zeggen: hier staan we nu, en daar willen we naartoe.’ Dat ASN niet voldoende projecten kan vinden, ligt dus volgens Ras vooral aan de eigen organisatie. ‘Er is een enorme behoefte aan kapitaal om een transitie te maken naar een duurzame economie. Investeringsmogelijkheden zijn er meer dan voldoende.’

Laten we niet al te veel ASN-bashen, roept Ras op. ‘Er is nu heel erg een teneur dat de bank veel minder groen en duurzaam is dan ze zich voordoet,’ zegt hij. ‘Maar qua transparantie behoort ASN wel tot de toppers. De bank publiceert keurig in welke bedrijven het investeert en welke criteria het daarbij hanteert. Dat doet bijna geen enkele bank. Bovendien blijkt uit praktijkonderzoeken dat ASN niet in wapenhandel investeert en al haar investeringen in de electriciteitssector ten goede komen aan duurzame energie.’ In de Eerlijke Bankwijzer scoort ASN om die redenen hoog.

Toch ziet ook Ras een ‘groot pijnpunt’: de moederbank scoort juist slecht op klimaatbeleid. ‘De corebusiness van SNS is hypotheken, woningbouw en vastgoed. In de Europese Unie komt vijfendertig procent van alle broeikasgassen voort uit de woningbouw- en vastgoedsector. Daar is dus wel een wereld te winnen. Juist ASN en SNS kunnen daarin een belangrijke rol spelen. Maar SNS voert niet of nauwelijks beleid om het energieverbruik en de CO2-uitstoot te verminderen en te zorgen dat duurzame materialen worden gebruikt. Je kunt via investeringscriteria makkelijk voorkomen dat er stukken kaalgekapt regenwoud in raamkozijnen zitten.’

In de volgende editie van de Eerlijke Bankwijzer, die in april uitkomt, wordt de sector vastgoed en woningbouw aan de hand van een reeks criteria beoordeeld. Ras waarschuwt: ‘Als ASN miljarden steekt in hypotheken van SNS, vinden we dat ze verantwoordelijkheid heeft daar beleid op te voeren. Als ze daar niets aan gaan doen, weten ze ook dat ze in april hangen.’

'Als je dan toch in de woningmarkt zit, kan je ook helpen die te verduurzamen'

Hoofd duurzaamheid Sprengers snapt de kritiek. ASN heeft ook geprobeerd groene hypotheken in de markt te zetten. ‘Maar dat liep van geen hout. We zijn er op een gegeven moment mee gestopt omdat er veel te weinig vraag naar was. Tot op heden hebben we geen goede truc gevonden om dat voor elkaar te krijgen.’

Dat vindt Giuseppe van der Helm, directeur van de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VDBO), te makkelijk. ‘Als je dan toch in de woningmarkt zit, kan je ook helpen die te verduurzamen. ASN kan eisen dat die huizen aan een minimum milieuwaardering voldoen.’

Van der Helm, die in de raad van advies van SNS Reaal zit, waarschuwde afgelopen december de bankbestuurders nog voor nare publiciteit over de niet groene hypotheken. ‘Ik heb gevraagd of ze zich bewust waren van de impact die het kan hebben op SNS, ASN en op de perceptie van duurzaam beleggen. Ze zeiden dat ze zich ervan bewust waren, maar vonden dat ze de hypotheken konden verkopen als een sociale investering.’ Een inschattingsfout, zo blijkt uit alle commotie. Door al het gedoe rond het nu genationaliseerde SNS Reaal zijn de schijnwerpers ook op de ASN Bank gericht. In het felle licht blijkt de bank stukken minder duurzaam te zijn dan zij zelf voorwendt. Dat is niet alleen slecht voor de reputatie van ASN, zegt Van der Helm. ‘Mijn grote angst als directeur van VDBO is dat mensen straks gaan roepen dat duurzaam beleggen helemaal nergens op slaat. Als ze denken: duurzaam beleggen is een beetje leuk in hypotheken doen, kan dat funest zijn.’

www.vn.nl