<< error >> (our Markdown requires webpage links, not image links, see manual)

'Europese elite handelt in geest van dictators'

De geest van dictators als Nicolae Ceaucescu komen boven drijven bij de Europese elite in hun poging een antwoord te vinden op de eurocrisis, stelt de Sloveense filosoof Slavoj Zizek.

Zizek haalt in The Guardian een citaat aan van de overleden Roemeense dictator om de huidige toestand in de EU te typeren. Waarom mochten burgers niet naar het buitenland reizen terwijl dat wel in de grondwet stond, zo werd hem in zijn nadagen gevraagd. Zijn antwoord: burgers hadden weliswaar recht op vrij reizen, maar ook recht op een veilig thuisland. Zouden Roemeense burgers het land verlaten, dan kwam de welvaart in gevaar. Een antwoord in de beste Stalinistische traditie, schrijft Zizek.

Iets vergelijkbaars speelt momenteel in Slovenië waar het Constitutioneel Hof een referendum verbood over de oprichting van een slechte bank; een bank met rommelhypotheken en andere waardeloze schuldpapieren. Die slechte bank zou de belastingbetaler veel geld kosten en, nog belangrijker, zou onderzoek naar de schuldvraag over het financiële wanbeheer voorkomen. "De maatregel, waarover maandenlang was gediscussieerd, werd zeker niet door iedereen aanvaard, zelfs niet door alle financiële specialisten. Dus waarom zou een referendum erover verboden moeten worden?"

Ook de voormalige Griekse premier Georgios Papandreou kreeg in 2011 met het Constitutioneel Hof te maken toen hij een referendum wilde uitschrijven over de door Brussel afgedwongen bezuinigingsmaatregelen. Grote paniek in Europa, die pas ging liggen toen het Hof een streep haalde door het referendum omdat het 'ongrondwettelijke gevolgen zou hebben'. Een referendum was weliswaar grondwettelijk toegestaan, maar zou in strijd zijn met andere grondwettelijke waarden, zoals het functioneren van de staat.

De uitspraken zijn volgens Zizek symptomatisch voor een mondiale tendens naar het inperken van de democratische rechten. "Het idee is dat, in een ingewikkelde economische situatie als die van vandaag de dag, de meerderheid van het volk niet gekwalificeerd is om te beslissen. De mensen zijn zich niet bewust van de catastrofale gevolgen die zich zouden manifesteren als aan hun eisen tegemoet zou worden gekomen."

Wantrouwen tegenover de democratie was tot voor kort vooral iets van ontwikkelingslanden of voormalige Oostblokstaten. De verandering ging niet snel genoeg, de democratie bracht niet de hoorns des overvloeds waarop men rekende. Het is 'de vallei der tranen' waar een bevolking doorheen moet, aldus de theorie van socioloog Ralf Dahrendorf. Zo'n vallei vol offers bevindt zich tussen twee periodes, bijvoorbeeld die van de socialistische naar de markteconomie. Omdat zo'n tranenvallei langer duurt dan een regeerperiode, is het voor politici te verleidelijk moeilijke beslissingen uit te stellen.

Zizek gaat een stapje verder. Zou het niet aanlokkelijk zijn om in de overgangsfase de democratie even opzij te schuiven en de macht aan een verlichte elite te gunnen? Zij kunnen dan alle noodzakelijke maatregelen nemen. Dat heeft bijvoorbeeld in Zuid-Korea, Taiwan en Chili prima gewerkt. "En biedt deze redeneertrant niet de beste argumenten voor het autoritaire regime van China?"

Het wantrouwen tegen de democratie dat ooit voorbehouden was aan ontwikkelingslanden en post-communistische staten, heeft sinds 2008 terrein gewonnen in het Westen. Het 'neerbuigende' advies van het Europa van 20 jaar geleden aan anderen om snel democratie in te voeren, gaat nu voor ons zelf op, stelt Zizek.

"Het minste wat je kunt zeggen is dat deze crisis het bewijs is dat het niet de mensen, maar de deskundigen zelf zijn die niet weten wat ze doen", aldus Zizek. "In West-Europa zijn we getuige van een toenemend onvermogen van de regerende elite - ze weten steeds minder goed hoe ze moeten regeren."

Als voorbeeld noemt hij Griekenland, een land dat onder druk wordt gezet om de schulden af te lossen maar waar tegelijkertijd de economie plat wordt gelegd door forse bezuinigingsmaatregelen op te leggen. Zelfs het IMF is er tegenwoordig van overtuigd dat de bezuinigingen meer kwaad dan goed doen. "Maar dit inzicht is pas gekomen nadat er honderdduizenden banen verloren zijn gegaan als gevolg van deze 'misrekeningen'."

Volgens Zizek schuilt daarin de ware boodschap van de volksprotesten. "De demonstranten weten heel goed wat zij níet weten; zij wenden niet voor snelle of makkelijke antwoorden te hebben; maar wat hun instinct hen vertelt is niettemin waar - dat de machthebbers h

www.trouw.nl