<< error >> (our Markdown requires valid webpage links, not image links, see manual)

Ondanks de vele bankschandalen, kijken we apathisch toe

De complexiteit van de financiële wereld maakt politici, economen en burgers passief. Zolang we ons daarachter blijven verschuilen, zal de bancaire wereld niet veranderen, schrijft columnist Lars Anderson.

Mocht er in New York een Batman hebben rondgezworven toen de financiële wereld in september 2008 niet meer bleek dan een luchtbel, wie zou hij dan hebben opgepakt? De aandeelhouder die grotere winsten eist van de onderdirecteur; de onderdirecteur die financiële luchtbellen verzint en ze verkoopt als complexe producten; de bankdirecteur die de producten moreel toestaat; FED-baas Alan Greenspan de die ze juridisch heeft verdedigd; of toch president Bill Clinton, onder wie de deregulering van de financiële markten is begonnen?

De beroemde vleermuis die in het laatste deel van de Batmantrilogie opnieuw worstelt met het ragfijne verschil tussen goed en kwaad, zou in de echte wereld net zo hopeloos verstrikt raken in de complexiteit en de invloed van het financiële systeem. Een verbijsterde kredietbeoordelaar zei recent tegen Guardianblogger Joris Luyendijk: 'In 2008 zaten we op de rand van een mondiale implosie. Nu is het 2012 en er is iets ongelooflijks gebeurd: niets.'

Sterker nog, niet alleen is er geen enkele fundamentele hervorming doorgevoerd om het systeem weer beheersbaar te krijgen, volgens talloze ingewijden, onder wie Peter Blom van Triodos Bank, vindt er zelfs geen discussie plaats over de toekomst van de financiële sector.

Banken zijn ongestoord doorgegaan met hun wanpraktijken. Goldman Sachs en ABN Amro zien hun klanten volgens getuigenissen nog steeds als onwetende rukkers die je naar eigen inzicht mag belazeren. Britse banken bekenden onlangs het volk nog altijd nutteloze polissen aan te smeren. En dat het altijd erger kan bewees Barclays, de reus die voor eigen gewin de rente manipuleerde waarop een selecte groep banken elkaar geld uitleent. Of banken in Duitsland en Nederland dezelfde spelletjes speelden wordt nog onderzocht.

Oplichterij
Toch is er niet één bankier in de cel beland wegens oplichterij. Af en toe rolt er een symbolische kop, zoals de baas van het genoemde Barclays, maar in plaats van een strafproces aan de broek, krijgen ze een dikke cheque in de broek. Banken werken binnen absurd ruime juridische grenzen die ze dankzij eigen lobbywerk hebben bedongen. Men houdt elkaar als een gesloten verbond de hand boven het hoofd. Pas als iemand zich buiten de bankierscode begeeft en à la Dirk Scheringa eigen kunst financiert met andermans spaargeld, krijgt de beursboef contouren. Maffiamaatjes, zou Jort Kelder zeggen. Mocht er wereldwijd worden betaald met kogels, dan zou de Italiaanse maffia ongetwijfeld 's werelds grootste bank zijn.

Bankiers en beurshandelaren hebben hun leefwereld zo complex ingevuld dat niemand nog weet wie waarvoor verantwoordelijk is. Sommige constructies zitten zo ingewikkeld in elkaar dat het me niet zal verbazen als banken via onnavolgbare omwegen door henzelf in elkaar geknutselde producten hebben gekocht - en oprecht denken dat ze premium spul hebben binnengesleept.

Die Kafkaëske complexiteit zit politici, burgers, bankiers en economen op dit moment in de weg.

Verraden
Burgers zouden woedend moeten zijn op de bankenwereld. Ze zijn verraden op een manier die van piramideoplichter Bernie Madoff, de man van vijftig miljard, een kruimeldief maakt. Maar ondanks dat de bankschandalen zich opstapelen en dat 86 procent van de Nederlanders volgens denktank Sustainable Finance Lab geen greintje vertrouwen meer heeft in bankiers, kijkt men apathisch toe. Geen demonstraties, geen gebundelde volkswoede. De onbegrijpelijke complexiteit van de financiële wereld maakt machteloos en onverschillig, als ware oplichterij en bankieren een sine qua non.

Toonaangevende politici, zo hebben ze de afgelopen twee jaar bewezen, begrijpen geen pepernoot van deze crisis en rommelen maar wat aan. Uit angst voor electoraal verlies durft niemand draconische beslissingen te nemen, omdat niemand weet wat de gevolgen zijn. Stapje voor stapje schuifelt men mee met collega-leiders. Ondertussen maken ze hun volk wijs dat de Grieken achter de recessie zitten, terwijl die rechtstreeks voortkomt uit kredietcrisis.

Blijft over de bankiers en economen: volg een week lang de tegenstrijdige berichtgeving van de 'economische experts' en je weet dat de financiële wereld een doolhof is zonder begin en eind. Het gros blijft wanhopig hun nagels zetten in een systeem dat alleen werkt bij groei, simpelweg omdat dit het enige systeem is dat men kent. Niemand weet bijvoorbeeld of het behoud van de euro geld kost of oplevert. De euro is slechts een politiek sentiment dat afleidt van het werkelijke probleem. Vandaar dat economen in samenspraak met banken en politici nog meer ingewikkelde constructies verzinnen, waarvan de gevolgen opnieuw niet te overzien zijn.

En zo modderen we voort, verstopt achter een ondoorgrondelijk financieel gedrocht waarop we onze verantwoordelijkheid kunnen afschuiven. En zolang economen, bankiers en politici blijven zeggen: 'Het is zo complex', zal er niks wezenlijks veranderen. Ze zijn veel te bang iets vanuit niets op te bouwen.

'Waarom vallen we?,' vraagt butler Alfred als Batman weer eens in de kreukels ligt. Het antwoord geeft Alfred zelf: 'Zodat we leren hoe we onszelf weer kunnen oprapen.' Maar daarvoor moet je toch echt eerst helemaal naar beneden donderen.

Lars Anderson is journalist en columnist voor Volkskrant.nl (twitter: @LarsWire)

www.volkskrant.nl