En de winnaar van de verkiezingen is...

Als er een ideologie is aan te wijzen die als winnaar uit de Nederlandse verkiezingen is gekomen, dan is het wel het neoliberalisme. Dat is verbazingwekkend

We leven in tijden van een mondiale crisis die in brede kringen wordt toegeschreven aan het neoliberalisme en haar oneindige drang tot deregulering. Tegelijkertijd is de enige oplossing die naar voren wordt geschoven in deze crisis, de kwaal die haar juist heeft veroorzaakt. Wat verklaart de verregaande onkwetsbaarheid van deze ideologie?
Laten we beginnen bij de vaststelling dat er een probleem is met het woord neoliberalisme als zodanig. De reactie op het gebruik ervan is meestal een verveeld schouderophalen. De kleine schare opiniemakers die de term regelmatig in de mond neemt – ik noem Marcel van Dam - kleeft het imago aan dat zij ouden van dagen zijn die fulmineren tegen de tijdsgeest. In de beeldvorming zijn het de donquichots van deze tijd, altijd onderweg naar een of andere windmolen – de zorg, het pensioen - om weer eens van leer te trekken tegen het alomtegenwoordige kwaad. Iets vergelijkbaars kan gezegd worden over de SP, wiens principiële stellingname tegen het neoliberalisme gelijkgesteld wordt met conservatisme.
Het is op het vlak van de tijd waar de alleenheerschappij van het neoliberalisme nog het meest tot uiting komt: het is dermate onderdeel van ons leven geworden, tot op het meest intieme, alledaagse niveau, dat het zich meester heeft gemaakt van ons vermogen de toekomst voor te kunnen stellen. Het gevolg is dat politiek gereduceerd is tot tweerichtingsverkeer. Bent u tegen het neoliberalisme, dan bent u conservatief en wilt u terug de tijd in, vasthouden aan oude verworvenheden, etc etc. Ben u voor het neoliberalisme, dan wilt u volle kracht vooruit, verantwoordelijkheden nemen, al over uw schaduw heen springend, een stralende toekomst tegemoet.
Ideologie
Deze onkwetsbaarheid is voor een groot deel terug te voeren op de manier waarop in onze tijd over ideologie wordt gedacht. Voorheen zag men ideologie – in de klassieke beschrijving van Marx: 'Sie wissen es nicht aber sie tun es' – als een fenomeen dat zich overal in de samenleving manifesteerde, en daarbij over het algemeen geheel onopgemerkt aan mensen voorbij ging. Vandaar de continue noodzaak van ideologiekritiek, de ontmaskering van de ideologie in het alledaagse.
In onze zogenaamde postideologische tijd is men anders gaan denken over ideologie. De term wordt vandaag de dag vooral gebruikt om mensen te brandmerken die zich buiten de alledaagse politieke werkelijkheid bevinden. Het is synoniem komen te staan met extremisme, een referentie naar alles dat buiten de bandbreedte valt van geaccepteerde politieke opinies en praktijken. Ideologie, zo is de gangbare opinie, is het domein van de typische sektarische randgroeperingen die het politieke pragmatisme missen dat uitgeroepen is tot het operationele principe van deze tijd. Ideologie wordt daarmee niet enkel weggewuifd als een fenomeen dat extern is aan de alledaagse politiek, het wordt ook gezien als iets van het verleden, een overblijfsel van andere tijden. Waarmee ironisch genoeg, elke vorm van kritiek op het neoliberalisme afgedaan kan worden als een vorm van ideologie-nostalgie.
Na de val van de Berlijnse Muur verkondigde Francis Fukuyama op beroemde wijze het einde van de geschiedenis, de finale conclusie van ideologisch conflict. Daarbij had hij een eervolle vermelding voor Nederland, dat hij zag als een van de voorlopers van deze afschaffing van de geschiedenis. In Nederland werden ideologische tegenstellingen eerder aan de kant gezet dan elders, vervangen door de beroemde cultuur van consensus en compromis, alom bejubeld als een sleutelingrediënt van het succesvolle poldermodel. Nederlandse politici, intellectuelen en opiniemakers, in het bijzonder degenen die zich ooit aan de linkerzijde van het politieke spectrum bevonden, waren maar wat blij om het einde der ideologieën te omarmen. Zo kwam het dat de Nederlandse samenleving zichzelf wist te overtuigen dat het zich had ontwikkeld tot op een punt voorbij de ideologie.

www.joop.nl

No Rights Apply