Etnobotanie, het duurzaam redden van plantenkennis

Etnobotanisten moeten altijd een beetje meewarrig glimlachen wanneer pillendraaiers het grapje maken dat pillen niet aan bomen groeien. Ontelbare farmaceutische producten blijken oorspronkelijk dus wel van bomen en planten afkomstig te zijn.

Etnobotanisten zijn mensen die de complexe relaties tussen planten en mensen bestuderen en afgelopen week verzamelden ze zich tijdens een congress in New York: International Congress on Natural Products Research. Hier werden de laatste ontwikkelingen en bevindingen bediscussiëerd op de wijze waar cultuur, natuur en bescherming overlappen. Het doel is om de verbanden in kaart te brengen hoe planten de gezondheid van miljoenen mensen ondersteunen.

Michael Balick (New York Botanical Garden) vertelt: ons doel is niet om planten in kaart de brengen maar de practische wijsheden van de bioculturele diversiteit te leren kennen en beschermen. Daarnaast hebben we de hoop om de achtergestelde mensen te helpen bij globalisatie en het tegengaan van het verlies van hun cultuur.

In een presentatie op het congres vertelt Balick over zijn werk op de kleine micronesische eilanden Palu, Pohnpei en Kosrae. Hij probeert de entobotanische erfenis van de bevolking in kaart te brengen voordat deze verzwolgen wordt door westerse invloeden.

Onderzoekers introduceerden de term etnobotanie ongeveer een eeuw geleden en bestudeert de wijze waarop de inheemse bevolking gebruik maakt van planten in hun omgeving. Een deelgebied onderzoekt nog steeds hoe de mensen gebruik maken van planten als medicijn. De farmaceutische industrie maakt al te graag gebruik van deze gegevens om vervolgens de werkzame stof in het lab na te bouwen en te patenteren.

In vele gevallen kostte het culturen meerdere honderden jaren om met vallen en opstaan uit te vinden welke planten helpen tegen buikijn en welke verlichting geven bij een ontsteking. In sommige gevallen is dit gedocumenteerd, denk maar eens aan de oude chinese farmacopee of de 16 eeuwse teksten over de medicinale kracht van kruiden. Echter in de meeste gevallen is de kennis mondeling overgedragen.

Volgens Balick kan in vele gemeenschappen deze kennis binnen twee generaties voor altijd verdwijnen. In veel gevallen kiezen de jongelui ervoor om voor de televisie te hangen, het internet op te gaan of te verhuizen naar een meer westerse omgeving. Vele ouderen maken zich dan ook terecht zorgen over het verdwijnen van de tradionele kennis.

Uit de gesprekken die Balick de afgelopen 10 jaar voerde met de bevolking van de Micronesië blijkt dat niemand meer de kennis bezit om uit de bladeren van fruitbomen kleding te maken. Een traditie die enkele generaties geleden nog zo gewoon was.

Maar de lokale kennis kan ook mensenlevens redden. Toen een cholera epidimie het eiland Palau trof raakten de westerse medicijnen voor het behandelen van de ernstige diarree snel op. De overgrootmoeder van de locale apotheker kwam met een oplossing door onkuid, welke om de kliniek groeide, te gebruiken. Daarnaast had het huis, tuin en keukenmiddeltje een positief effect op vele andere klachten van de infectieziekte. Het middeltje inspireerde mensen om een locale medicijngids te gaan schrijven.

Balick wordt bij zijn monnikenwerk geholpen door ongeveer 60 specialisten, inclusief medicijnmannen, artsen, botanisten, biologen, taaldeskundigen en sociale wetenschappers. Vaak zijn deze zelf van de eilanden afkomstig. Het team begint meestal met het intervieuwen van de ouderen over de helende eigenschappen van planten, zowel boven als onder grond, de riffen en het water rond de eilanden. De mensen zijn enthousiast om deze informatie te delen zodat deze niet verloren gaat.

Uit al de informatie werd de Primaire Medicinale Handleiding van de eilanden Palau en Pohnpei samengesteld. In het boekje staan de locale middeltjes tegen bijvoorbeeld beten, steken, verkoudheid, griep en infectieziekten beschreven. Tegen bijvoorbeeld de ‘mangrove ziekte’, gaat gepaard met spier en buikpijn, misselijkheid en vermoeidheid, heeft de lokale bevolking negen planten gesorteerd die een positief effect hebben op de klachten. Bij de informatie in de boeken worden de mensen die de kennis aandraagden uitdrukkelijk als bron benoemd.

Doordat de bron is vastgelegd kunnen de farmareuzen het idee niet claimen en valt de werkzame stof, nagemaakt in het laboratorium, niet zo eenvoudig te patenteren.

Balick hoopt dat de handleiding de eilandbewoners helpt om zelfvoorzienend te blijven, zoals zij dit ook in het verleden waren. Voor het behandelen van vele klachten hoeven dan niet de financiëke bronnen van de gemeenschappen geplunderd te worden. Trouwens in vervolgonderzoeken kwam Balick met de conclusie dat met des te meer kennis over de tradionele medicijnen, de mensen gezonder en gelukkiger oud worden. De handleidingen zijn geen vervanging voor de reguliere medicijnen, vertelt Balick, maar eerder een aanvulling.

Volgens Balick hebben bijna 3 miljard mensen op deze planeet geen of nauwelijks toegang tot westerse medicijnen en zijn dus afhankelijk van tradionele medicijnen uit planten.Balick gaat verder: mijn doel is het om deze mensen te helpen om zichzelf te helpen op een duurzame en respectvolle wijze voor de natuur.

Duurzame initiatieven komen meestal van de gemeenschappen en landen zelf, bijvoorbeeld de ‘Micronesia Challenge’. Het initiatief is georganiseerd door de micronesische eilanden en heeft als doel om tegen 2020 30% van de maritieme en 20% van het land te beschermen.

Balick’s specialisten en collega’s helpen de eilanders met hun initiatief door het in kaart te brengen van geneeskrachtige planten, schimmels en hot spots van biodiversiteit. Van daaruit werken zij samen met de lokale bevolking om onaangetaste gebieden te beschermen en zeldzame soorten te redden.

Onze projecten zijn gewoon succesvoller omdat we de mensen zelf laten beslissen over hun levensbronnen, de eisen worden niet opgelegd door een vreemde (blanke) buitenstaander. Op dit moment proberen we in alle macht de zeldzame soorten in kaart te brengen en we worden hierbij geholpen door de gemeenschappen. Dit maakt de mensen ook weer bewuster van hun omgeving en hoe belangrijk het is om deze zeldzame soorten te redden voor toekomstige generaties.

blogs.nytimes.com