Ziekteclusters en Microbenonzin (1) HIV/AIDS

In dit artikel bespreek ik ziekteclusters en het eerste postulaat van Koch en laat ik zien hoe beide concepten verward worden door HIV/AIDS-onderzoekers.

Ziekteclusters
Stel, na een bedrijfsuitje in een restaurant krijgen 9 van de 30 deelnemers last van misselijkheid en diarree. Men verdenkt de garnalencocktail, maar slechts 6 van de 9 zieken hebben deze genuttigd. Het zou natuurlijk kunnen dat de 3 overigen van een ander gerecht ziek geworden zijn, maar de kans dat een restaurant meer dan één bedorven gerecht serveert is normaal gesproken klein. Het is ook niet onmogelijk dat de 3 ziek zijn geworden door oorzaken die niets met de genoten maaltijd te maken hebben, maar 3 is teveel (meer dan verwacht) om geloofwaardig te zijn. Een betere verklaring wordt gevonden in het vanille-ijs dat 15 deelnemers, waaronder de 9 zieken, naar binnen gewerkt hebben. De overige 6 zouden dan simpelweg een sterkere maag hebben.

Een ziektecluster is "een groter dan verwacht aantal ziektegevallen in een bepaalde plaats, groep mensen, of tijdsperiode" (Webster Medical Dictionary). In bovenstaand voorbeeld maken de 9 zieken deel uit van een cluster vanwege de plaats en tijdsperiode (zelfde plaats, zelfde tijd) waarin ze ziek geworden zijn. Wanneer een cluster als zodanig herkend wordt, zou uitgegaan moeten worden van een overwegend gemeenschappelijke oorzaak.

Kochs eerste postulaat
In 1890 formuleerde Robert Koch een drietal voorwaarden, nu bekend als Kochs postulaten, om een microbe tot oorzaak van een ziekte uit te kunnen roepen. Het eerste postulaat stelt dat "de parasiet in elk geval van de ziekte voorkomt, en onder omstandigheden die het klinische verloop en de pathologische veranderingen van de ziekte kunnen verklaren" (Rivers, 1937). Koch ging er bij het opstellen van zijn eerste postulaat vanuit dat een infectieziekte niet meer dan één oorzaak kon hebben.

In 1937 werden Kochs postulaten door Thomas Rivers voor virussen aangepast (Rivers, 1937). Zonder dit toe te lichten was het volgens Rivers "niet noodzakelijk om de aanwezigheid van een virus in elk geval van de door dat virus geproduceerde ziekte te demonstreren." Het is niet duidelijk of Rivers de aanwezigheid van het gezochte virus veronderstelt in de gevallen waarin het niet gevonden wordt, maar zoniet, kan het virus onmogelijk de enige oorzaak van de ziekte zijn [1]. Het heeft er alle schijn van dat Rivers ten koste van de logica het leven voor virologen wat wilde vergemakkelijken.

Dat het werk van Rivers nog steeds gezaghebbend is, blijkt uit de citatie ervan door Ab Osterhaus in een paper uit 2003 waarin beweerd wordt dat het SARS-virus aan Kochs postulaten voldoet. (Fouchier, 2003; JGroen, 2009)

Koch, clusters en HIV/AIDS
Op HIV, aangenomen dat het bestaat (Papadopulos, 1995), zijn Kochs postulaten niet van toepassing omdat HIV, als het al een oorzaak is van immunodeficiëntie, het zeker niet de enige is [2]. En de AIDS-definiërende ziektes die verondersteld worden het gevolg te zijn van immunodeficiëntie bestonden al ruim voor het HIV-tijdperk en moeten dus ook andere, al dan niet indirecte, oorzaken hebben dan HIV.

Niettemin betoogt Peter Duesberg dat het bestaan van AIDS-patiënten zonder HIV in strijd is met het eerste postulaat van Koch (Duesberg, 1988), terwijl volgens het National Institute of Allergy and Infectious Diseases (NIAID) "vrijwel alle AIDS-patiënten HIV-positief zijn" en daarom voldaan is aan de door Rivers aangepaste eis (NIAID, 2010). Voor AIDS-patiënten uit dezelfde risicogroep (b.v. homoseksuelen) met overeenkomstig ziektebeeld (b.v. Kaposisarcoom) is er een goede reden om een (overwegend) gemeenschappelijke oorzaak te veronderstellen; die heeft echter niets te maken met Kochs postulaten, maar met het feit dat een dergelijke groep een ziektecluster vormt.

Als in 1992 het bestaan van HIV-vrije AIDS-risicogroep-patiënten onder de aandacht gebracht wordt van het grote publiek, zien de Centers for Disease Control (CDC) zich dan ook genoodzaakt daar een verklaring voor te geven. De AIDS-patiënten zonder HIV lijden volgens de CDC niet aan AIDS, maar aan het voor hen uitgevonden Idiopathic CD4+ T-lymphocytopenia (ICL), oftewel immunodeficiëntie met onbekende oorzaak. Ook beweert de CDC dat, in tegenstelling tot eerdere berichten, de meeste van de door hen bevestigde gevallen geen deel uitmaken van een risicogroep (Epstein, 1996).

Mede op grond van het feit dat bij homoseksuelen zonder HIV ook Kaposisarcoom (KS) kan optreden, hadden onderzoekers van de CDC twee jaar eerder gespeculeerd dat KS in AIDS-patiënten veroorzaakt zou kunnen worden door een onbekende seksueel overdraagbare agent (Papadopulos, 1992). Bijna vijf jaar later wordt een spoor van een vermeend virus (HHV8) gevonden in een KS-laesie (Bethell, 1995). Sindsdien wordt HHV8 als de oorzaak van KS beschouwd waarmee het probleem van homoseksuele ICL-patiënten met KS is opgelost.

Het gebruik van zogenaamde poppers kan echter niet alleen het vóórkomen van KS bij homoseksuelen met en zonder HIV verklaren, maar, i.t.t. HHV8, ook waarom het zoveel meer voorkomt onder homoseksuele dan andersoortige AIDS- of ICL-patiënten. En ten slotte moge het duidelijk zijn dat het toegenomen gebruik van een reeds lang bestaande drug als verklaring voor een reeds lang bestaande ziekte meer in overeenstemming is met Ockhams scheermes dan de introductie van twee nieuwe syndromen (AIDS en ICL) en twee nieuwe virussen (HIV en HHV8).

Noten

1. Rivers schrijft in een andere context dat "verschillende virussen soms dezelfde klinische en pathologische plaatjes produceren" waarmee hij zou kunnen bedoelen dat een bepaalde ziekte door verschillende virussen veroorzaakt kan worden. In zijn afsluitende samenvatting spreekt hij echter slechts over hoe te "bewijzen dat een virus dé oorzaak is van een ziekte."

2. In de Amerikaanse AIDS-definitie wordt bij "afwezigheid van laboratorium-aanwijzingen voor HIV-infectie" of bij "laboratorium-aanwijzingen tegen HIV-infectie" een AIDS-diagnose uitgesloten als er andere, bekende oorzaken van immunodeficiëntie zijn, zoals b.v. bepaald medicatiegebruik (CDC, 1987). Overigens kan het natuurlijk nooit uitgesloten worden dat er nog andere, onbekende oorzaken van immunodeficiëntie bestaan, zoals o.a. blijkt uit de introductie van ICL.

   Bethell T. (1995) Kaposi's Viruses & Poppers. Rethinking AIDS.

   CDC (1987) Revision of the CDC surveillance case definition for acquired immunodeficiency syndrome. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 36 Suppl 1:1S-15S.

   Duesberg P. (1988) HIV is not the cause of AIDS. Science. 241(4865):514, 517.

   Epstein S. (1996) Impure Science: AIDS, Activism, and the Politics of Knowledge (Medicine and Society). University of California Press.

   Fouchier R.A. et al. (2003) Aetiology: Koch's postulates fulfilled for SARS virus. Nature. 423(6937):240.

   JGroen (2009) De Mexicaanse beerput (3). Zapruder Inc.

   NIAID (2010) The Evidence That HIV Causes AIDS.

   Papadopulos-Eleopulos E et al. (1992) Kaposi's sarcoma and HIV. Med Hypotheses. 39(1):22-9.

   Papadopulos-Eleopulos E et al. (1995) Missing Virus. Continuum.

   Rivers, T. M. (1937) Viruses and Koch's postulates. J Bacteriol. 33(1): 1?12.