'We krijgen te weinig overheid voor ons geld'

De kosten van de publieke sector zijn fors gestegen, terwijl de arbeidsproductiviteit van ambtenaren gelijk is gebleven. We krijgen steeds minder overheid voor ons goeie geld, schrijft Volkskrant-redacteur Martin Sommer.

Met de trein naar Brussel. Het publieke domein ligt er desolaat bij. Stations en treinen roesten, de tegelvloer van de onderdoorgang is kapot. Net als de bestrating buiten. Meer zie ik niet van België maar mijn afspraak spreekt van 'een afgetrapt land'. Hij noemt alle openbare voorzieningen waaraan het schort, van de ambtenarencultuur tot het wachten en de formulieren.

België heeft een grotere publieke sector dan Nederland. Meer kosten ook en meer schulden op dat vlak. Maandag lag het hele land plat tegen de bezuinigingen. Dat wil zeggen, de ambtenarij staakte. Openbaar vervoer reed niet, overheidsloketten waren dicht. Vuilnisophaal werkte niet, spoor en vluchtleiders evenmin. In de vrije sector was men er niet blij mee. Daar wilde men de staking laten verbieden.

Ook in andere Europese landen is al uitgebreid geprotesteerd. Meestal in Zuid-Europese landen, en steeds door overheidspersoneel. De Europese waterscheiding liep deze week dwars door België. Franstaligen staakten aanzienlijk meer, zijn ook vaker ambtenaar dan de Vlamingen die aan het werk wilden. Je vraagt je af: veel publieke diensten, dat zou toch moeten betekenen dat een land beter functioneert? Het omgekeerde is het geval. Hoe zuidelijker in Europa, hoe meer ambtenarij en hoe slechter het land wil draaien. Een mooi voorbeeld van de wet van de afnemende meeropbrengst.

Een week eerder werd ook in Nederland gestaakt, door de leraren. Ook hier bestond buiten de sector zelf niet heel veel begrip. Ogenschijnlijk hebben de leraren niets met de functionarissen in België van doen. Maar niet te snel, drie weken eerder verscheen een omstreden SCP-rapport. Extra miljarden die de afgelopen jaren naar onderwijs, politie en rechterlijke macht zijn gegaan, blijken nauwelijks effect te hebben gesorteerd.

Arbeidsproductiviteit
De conclusie van de onderzoeker was dat er nog wel een kaasschaaf overheen kon, waarna de bondsbestuurders de gal overliep. Zo'n slecht rapport hadden ze nog nooit gelezen. Begrijpelijke reactie, maar de SCP-man heeft wel gelijk. Een jaar geleden schreef ik een stuk onder de kop 'Publieke sector wordt steeds duurder'. Aanleiding was een hoofdartikel in The Economist dat 'tax payers versus tax eaters' heette, en waarin het blad voorspelde dat ambtenaren en werknemers uit de marktsector steeds meer tegenover elkaar zouden komen staan.

Het is hier geen Griekenland waar de machinist met 50 met riant pensioen ging en de gemiddelde schoolklas negen kinderen telt. Maar ook in Nederland blijkt de modale ambtenaar nog altijd beter af dan zijn collega uit de particuliere sector, qua rechtspositie, mama- en papadagen, ontslagbescherming, pensioenopbouw en -leeftijd.

Serieuzere kwestie is de arbeidsproductiviteit. In de marktsector hangt de salarisstijging daarvan af. Bij de overheid kan dat niet. De staat is monopolist en heeft dus geen middel om de marktwaarde van zijn productie vast te stellen. Ambtenaren liften voor hun salaris daarom via een index of centraal akkoord met de particuliere sector mee. Het gevolg van deze praktijk is dat je steeds minder overheid voor je goeie geld krijgt. De arbeidsproductiviteit in de collectieve sector steeg in de periode 1995-2008 precies 0,0 procent. Terwijl de kostprijs, bijvoorbeeld bij onderwijs of politie, wel aanzienlijk omhoog ging.

Afnemende meeropbrengst
Momenteel gaat 50 procent van het bnp naar de overheid en aanverwanten, terwijl dat tien jaar geleden nog 45 procent was. Dat komt door de crisis (meer uitkeringen) én de uitbreiding van de publieke sector. In de periode 2000-2008 is het aantal werknemers in de collectieve sector met 13 procent erbij veel sneller gestegen dan in de marktsector (1 procent erbij). Kortom, een patent geval van afnemende meeropbrengst.

Begrijpelijk dat de ambtenarenbonden niet blij waren met het SCP-bericht dat een heleboel extra geld nauwelijks wat had opgeleverd. Meestal is de verklaring voor het verschil in arbeidsproductiviteit de 'wet van Baumol': in de publieke sector bestaan de kosten vooral uit lonen en op handen aan het bed valt niet zoveel te bezuinigen. Een minder welwillende verklaring heet 'gebrek aan prikkels' omdat de overheid geen concurrenten heeft.

Vorige week kreeg de geplaagde SCP-onderzoeker steun van de Wereldbank. Volgens de economen van de toch niet heel rechtse Wereldbank bestaat er een gulden regel die luidt dat maximaal 40 procent van het bnp via de overheid zou moeten worden uitgegeven. Wordt dat meer, dan zit de staat de privésector dwars. 10 procent boven de gulden regel gaat ten koste van 1 procent groei. Na een retourtje Brussel kon ik me er iets bij voorstellen.

Martin Sommer is politiek redacteur van de Volkskrant.

www.volkskrant.nl

No Rights Apply