<< error >> (our Markdown requires valid webpage links, not image links, see manual)

Alle macht aan Gazpoetin

Een mooi berichtje in de krant van 28 december 2011: ‘Rusland sluit gasdeal met Turkije’. Fijn, zult u zeggen. Nee, niet fijn. Het betreft hier een megasucces voor president Poetin. En een forse tegenvaller voor Europa.

Een mooie plek om dit verhaal te beginnen is het kantoor van Vagit Alekperov, hoog boven de straten van Moskou. Het heeft een nogal ernstige uitstraling, een beetje Duits, een beetje Scandinavisch. Veel blank hout, maar ook donkerrood leer. Aan de muur hangt een enorme wereldkaart met daarop lampjes die alle investeringen van Alekperov markeren. En dat zijn er nogal wat.

Aan een andere muur, die achter het titanium bureau van de baas, hangt de tweehoofdige adelaar van de Russische republiek. Op het bureau zelf ligt geen papiertje verkeerd. Het zou zomaar het kantoor van een generaal of een politicus kunnen zijn. Peter Maass, een Amerikaanse journalist, is een van de weinigen die er zijn geweest en hij schrijft er smakelijk over in zijn boek Crude World.

Dat gaat over olie, en wie in Rusland ‘olie’ zegt, komt onvermijdelijk uit bij Alekperov. Deze 61-jarige Rus, geboren in Azerbeidzjan, staat aan het hoofd van Lukoil, de tweede olie- en gasmaatschappij van het land én een van de grootste ter wereld. Zijn persoonlijk vermogen wordt door het zakenblad Forbes geschat op bijna 11 miljard euro.

Dit is dus een man die voor niemand hoeft te buigen. Dit is de man die tijdens haperende olie-onderhandelingen in Kazachstan de president van dat land een zakenvliegtuig van vijftien miljoen cadeau doet, er openlijk bijzegt dat ‘gratis’ niet bestaat en vervolgens een goede deal sluit. Dit is ook de man die op zijn titanium bureau maar één foto heeft staan. Niet van zijn lieve moeder, maar van Vladimir Poetin.

Dat was olie en Poetin.

Er is ook gas en Poetin.

Het grootste gasbedrijf ter wereld heet Gazprom. Ook dit hoofdkantoor staat in Moskou (nog even, overigens), net als dat van Lukoil. Het is een enorm gebouw aan de Nametkina-straat (nummer 16).

Een van de belangrijke mannen van Gazprom is Alexander Medvedev. Wie hem vraagt naar de bemoeienis van het Kremlin met zijn bedrijf, zoals gebeurde tijdens een presentatie in Sint-Petersburg in 2007, krijgt het volgende antwoord: ‘Wij krijgen echt niet elk uur een telefoontje van het Kremlin. Wij krijgen nooit een telefoontje.’ Of zoals hij later zei: ‘Een sterk Gazprom is goed voor de wereld’.

Maar wie Vladimir Poetin vraagt naar Gazprom, hoort iets heel anders. Die noemt het gasbedrijf het ‘heiligste aller heiligdommen’, zoals Ruslandkenner Marshall Goldman optekent in zijn boek Oilopoly – Putin, power and the rise of the new Russia. En in een toespraak tot het parlement gaf Poetin zichzelf uitgebreid de credits voor de enorme opmars van Gazprom. Het betrof hier namelijk geen toeval, maar ‘een zorgvuldig geplande actie van de staat’. Hoewel ook de lage olieprijzen hun steentje hadden bijgedragen, was de huidige premier ietsje eerlijker dan de vicevoorzitter van de raad van bestuur. Russische grappenmakers noemen hun land niet voor niets Gazpromistan, schrijft Goldman. En hun leider niet voor niets Gazpoetin.

Dan is er Rusland en Poetin.

Daar kunnen we kort over zijn. Er is in Rusland maar één iemand de baas en dat is Vladimir Vladimirovitsj Poetin. Hij werd in 2000 voor het eerst president, vier jaar later werd hij herkozen, nu is hij premier en het moet wel heel erg raar lopen wil hij dit jaar niet opnieuw president worden. Rusland is Poetin en Poetin is Rusland. Vroeger zou zo iemand een tsaar hebben geheten.

Poetins macht rust grofweg op twee pijlers: totale controle over de veiligheidsdienst FSB (waarvoor hij vroeger spion was in Oost-Duitsland) en totale controle over de nationale hulpbronnen. De eerste pijler is een verhaal apart, de tweede maakt hem tot een van de groten der aarde.

Het is heel simpel: iedereen heeft olie, gas en kolen nodig, Rusland heeft dat allemaal in overvloed en Poetin zit als een bok op de haverkist. Het is een goudmijn. Er waren nog nooit zoveel Russische miljonairs en miljardairs als nu. En dat hebben ze allemaal te danken aan Poetin, die ze ongebreideld geld laat verdienen. Onder één voorwaarde: gehoorzaamheid. Zij die afwijken, zoals Mikhail Khodorkovski, kunnen hun vrijheid en geld inleveren. Khodorkovski werd in de jaren negentig schatrijk door zijn maffia-achtige inpalming van staatsoliebedrijf Yukos. Toen hij later tegen de afspraken in politieke ambities ontwikkelde, sloeg Poetin toe. Khodorkovski zit al bijna tien jaar vast in Siberië.

En er is de rest van de wereld en Poetin.

Even wat droge gegevens over olie. Er zijn maar zeven landen in de wereld die meer olie hebben dan Rusland, maar belangrijker nog: er is geen enkel land dat meer ruwe olie produceert. Zelfs Saoedi-Arabië niet.

Een kwart van die olie is voor eigen gebruik, de rest wordt geëxporteerd. Een heel klein beetje daarvan gaat naar Australië (0,3%), Afrika (0,7%) en Noord- en Zuid-Amerika (6%). Iets meer gaat naar Azië (12%). De bulk, zo’n 81%, gaat naar Europa, en daarvan weer het grootste gedeelte naar Duitsland en Nederland. Sterker: Rusland voorziet in eenderde van onze totale behoefte en is daarmee onze belangrijkste olieleverancier. Belangrijk detail (1): de pijplijnen waardoor al die olie wordt getransporteerd zijn in handen van het staatsbedrijf Transneft.

De grootste oliemaatschappij is Rosneft, ook van de staat. De baas van Rosneft was tot voor kort Igor Sechin; dezelfde Igor Sechin die vicepremier is van Poetin en een verleden heeft in de geheime dienst.

Als het gaat om gas, is de Russische dominantie nog duidelijker. Het land is op dit moment de op één na grootste producent van gas (na Amerika) én de grootste exporteur. Onder de eindeloze vlaktes van Siberië liggen ook nog eens de grootste gasvoorraden van de wereld. Een kwart van al dat gas gaat naar Europa. Niet naar Nederland, want wij hebben zelf genoeg. Wel naar landen als Estland, Finland, Letland en Litouwen, die al (!) hun gas uit Rusland krijgen. Nu gaat dat niet om overdreven grote hoeveelheden; die gaan naar grootverbruikers als Duitsland en Italië. Berlijn haalt bijvoorbeeld meer dan eenderde van zijn gasbehoefte uit Rusland.

Belangrijk detail (2): bijna al het gas wordt geproduceerd door Gazprom, een staatsbedrijf. Dat heeft ook het wettelijk monopolie op de export. In 2000 werd ene Dmitri Medvedev president van de raad van bestuur van Gazprom. Dat is dezelfde Dmitri Medvedev die nu president is van Rusland.

Al dat gas en al die olie stromen door enorme pijpleidingen Rusland uit. Om een beeld te krijgen: de olieleiding Druzhba (Vriendschap) is bijna 4.000 kilometer lang. De belangrijkste gasleidingen, die naar de grote afnemers in Europa, lopen door Wit-Rusland en Oekraïne. Daar is altijd rumoer over. Wit-Rusland en Oekraïne denken op gezette tijden dat ze een lagere gasprijs kunnen afdwingen door te dreigen met een blokkade. Als Moskou niet met een mooie korting komt, draaien Minsk en Kiev de kraan dicht, waardoor Europa geen gas krijgt, waardoor Moskou enorm veel geld misloopt.

Vladimir Poetin heeft daar twee oplossingen voor bedacht.

Eén: hij draait gewoon zelf de kraan dicht, waardoor niet alleen Wit-Rusland en Oekraïne, maar ook Europa geen gas meer krijgen. In deze gasoorlogen trekt Poetin altijd aan het langste eind (iedereen heeft gas nodig), maar het is veel gedoe elke keer.

Twee: hij legt gewoon nieuwe pijpleidingen om Oekraïne en Wit-Rusland heen. De eerste daarvan is Nord Stream, die voor een deel eind vorig jaar in gebruik is genomen. Deze loopt van het Russische Vyborg over de bodem van de Baltische Zee naar Greifswald in Duitsland.

Belangrijk detail (3): toen Gerhard Schröder nog bondskanselier van Duitsland was, deed hij er alles aan om Nord Stream mogelijk te maken. Meteen na zijn aftreden werd Schröder voorzitter van de raad van bestuur van Nord Stream AG.

De tweede pijplijn is South Stream, die pas klaar is in 2015. Deze begint in Beregovaya, gaat dan over de bodem van de Zwarte Zee en splitst zich in Bulgarije. Het ene deel gaat naar het noorden, richting Servië en Hongarije, het andere deel gaat via Albanië naar Italië. In de Albanese stad Berat kwamen we dit najaar een team van onderzoekers tegen dat de milieueffecten van de pijplijn aan het bestuderen was. Ze waren nog maar net begonnen, maar de teamleider wist al opgetogen te melden dat er weinig problemen waren.

De Europese Unie had natuurlijk allang in de gaten dat ze zo wel heel erg afhankelijk werd van het Russische gas (en olie). Wat gebeurt er bijvoorbeeld als de productie stokt door technische mankementen (in Rusland geen verrassende gebeurtenis)? Of als de gasprijs ineens enorm stijgt? Of als Poetin uit politieke overwegingen besluit Europa de duimschroeven wat aan te draaien?

Brussel besloot daarom in 2002 tot het Nabucco-project. Dit is een pijplijn die aardgas uit de landen rond de Kaspische Zee via de Kaukasus en Turkije naar Oostenrijk moet vervoeren. Vandaaruit zou het verder verdeeld moeten worden.

‘Zou’, want het project stokt een beetje. Ondanks de miljarden die er al in geïnvesteerd zijn, is Nabucco er nog niet in geslaagd voldoende leveranciers te vinden. Dat komt doordat Poetin, die de bui natuurlijk allang heeft zien hangen, lucratieve langetermijncontracten heeft afgesloten met landen rond de Kaspische Zee. En het komt ook doordat Poetin de eenheid van de EU breekt door zaken te doen met de afzonderlijke lidstaten (met Hongarije, maar ook met Oostenrijk en Italië).

Die gasdeal met Turkije van 28 december 2011 is ook een mooi voorbeeld. Turkije is deelnemer aan het Nabucco-project, maar laat Gazprom nu een leiding aanleggen door de Turkse economische zone in de Zwarte Zee. Alexei Miller, de CEO van Gazprom, plaatste voor de gelegenheid een blij bericht op de site van zijn bedrijf: ‘Ik wil iedereen die betrokken is bij het South Stream-project feliciteren met het verkrijgen van de bouwvergunning van Turkije. Dit is een leuk cadeautje voor het nieuwe jaar.’ Zijn lachende gezicht spreekt boekdelen. Dit is een megadeal.

Toen de Turkse minister van Energie Taner Yildiz bij de ondertekening van het contract de hand schudde van de Russische vicepremier Igor Sechin, stond er op de achtergrond iemand trots en beleefd te applaudisseren.

Vladimir Poetin.

www.depers.nl