Duurzaamheid in Bhutan: waar geld blauw is

Bhutan is een land ter grootte van Zwitserland, gelegen in de Himalaya. Ingeklemd tussen de grote economische wonderen China en India heeft Bhutan een van de kleinste economieën ter wereld. Hoe kan zo’n klein land de ambitie hebben een voorbeeld te zijn voor de toekomst van de wereldeconomie? Toch levert Bhutan een eenvoudige, maar diepgaande bijdrage: het is de proeftuin geworden voor de principes van de ‘blauwe economie’, waarin kwaliteit synoniem is voor betaalbaarheid. In deze economie wordt afval van het ene productieproces gebruikt als basis voor het volgende.
Toen ik voor het eerst kennismaakte met Bhutan, was het alsof ik droomde. Iedereen buiten de hoofdstad liep rond in traditionele klederdracht. Als buitenlander werd ik met veel warmte ontvangen. Bhutanezen leiden een rustig leven. Hun vruchtbare Punhakavallei zou zonder moeite twee keer per jaar rijst kunnen oogsten, maar de rijstboeren nemen genoegen met één oogst. Zo verdienen ze al meer dan genoeg, vinden ze. Ook boswachters laten de helft van hun waardevolle maitakepaddestoelen staan, want alleen zo blijft er ook wat over voor anderen. In Bhutan is geluk het grootste goed, gezien de nadruk die het land legt op het bruto nationaal geluk (zie kader). Maar wanneer geluk onderdeel van een economie is, hoe gaat zij dan concurreren op de wereldmarkt?

Onlangs werd na vijf jaar onderzoek mijn boek The Blue Economy gepubliceerd. Het was een antwoord op de beperkingen van de groene economie. Immers, hoe kunnen we accepteren dat wat goed is voor het milieu slecht kan zijn voor de portemonnee? Mogen we ervan uitgaan dat overheden schone energie blijven subsidiëren? De groene economie maakt volgens mij alleen kans bij de rijken van de maatschappij. Het is tijd om nieuwe grenzen en mogelijkheden te zoeken.
De blauwe economie berust op de principes dat duurzame ontwikkeling mogelijk is met wat lokaal ter beschikking is en dat de gezondste producten ook de goedkoopste moeten zijn. Produceren en verbruiken net als de natuur brengt een economisch patroon naar voren waarin producten diverse functies vervullen, waardoor diverse geldstromen worden aangeboord.

Een boeddhistisch land als Bhutan – vrij van commerciële tradities – leek ideaal voor het testen van dit nieuwe paradigma. De overheid, de kamer van koophandel, de toeristische sector en zelfs de koninklijke familie waren bereid mee te denken. ‘De blauwe economie zit vol passie en inspiratie’, zegt de voormalige koningin Ashi Dorji Wangmo Wangchuck. ‘Ze leert mij en mijn teams zo veel productiever te zijn.’ Hier volgt een greep uit de talrijke voorbeelden van de kracht van de blauwe economie van Bhutan:

De lokale vraag naar boekweit daalt; de traditionele plant kan niet op tegen de uit India afkomstige genetisch gemanipuleerde rijst. Daardoor verdwijnen de idyllische dorpen die de culturele ruggengraat van Bhutan vormen. De leegloop van dorpen wordt nu echter teruggedrongen dankzij de export van boekweit naar Scandinavië. Daar is een grote vraag naar glutenvrije en biologisch geteelde granen als basisvoeding voor diabetici. Daarenboven wordt stro – dat traditioneel afval is – lokaal in een fabriek verwerkt tot plastic dat wordt gebruikt voor verpakkingsmateriaal. Catia Bastioli, medeoprichter en directeur van Novamont, dat de technologie levert om van stro bioplastic te maken, erkent dat het vooralsnog een kleine markt is. ‘Maar wanneer een heel land besluit om over te gaan op bioplastic,’ zegt ze, ‘dan stuurt het wel een boodschap aan de hele wereld.’ Deze benadering genereert twee bronnen van inkomsten voor de boeren, die weer toekomst zien in hun landelijke gebieden. Hun duurzame producten kunnen beide concurreren op de markt.
De Bhutanese bossen bestaan uit zeer uiteenlopende bomen. De blauwe den is er een van. Het tappen van de blauwe den werd onder druk van de Indiase concurrentie tien jaar geleden stopgezet. Nu wordt de hars verwerkt tot twee chemicaliën: colofoon voor de papierindustrie en terpentijn, dat wordt gezuiverd om benzine te maken. Het beschermen van biodiversiteit en het verzekeren van brandstof gaan nu samen met het creëren van banen. Deze aanpak draagt bij aan een lagere invoer van petroleum. ‘Als wij in staat zijn de 45 miljoen euro invoer van petroleum te vervangen door lokale productie, versterken wij de economie en maken we de dorpen leefbaar’, beweert Karma Tshiteem, minister van Bruto nationaal geluk.
Een Franse technologie, ontwikkeld door de architecten Nicola Delon en Raphael Menard, voorziet Bhutan van verticale windmolens in transmissietorens. De verticale turbines zorgen ervoor dat verdere vervuiling door de verbranding van petroleum wordt stopgezet. Bhutan wil de eerste achthonderd eenheden installeren: niet om meer energie te exporteren naar andere landen, maar juist om dorpen zonder voldoende elektriciteit nu toch toegang tot goedkope energie te geven. ‘Wij gebruiken wat wij hebben en beantwoorden aan een basisbehoefte van de bevolking’, zegt Karma Yonten, directeur van staatsinvesteringsmaatschappij Druk Holding & Investments. ‘Dat is een aantrekkelijk investeringsvoorstel.’
De verstedelijking van Bhutan leidt tot een toename van het waterverbruik en een dramatische toename van vervuild water, dat zelfs in de hoofdstad Thimphu geen rioleringen vindt. De traditionele woningen van Bhutan hadden dit probleem niet, maar de moderne woningbouw, die uit India wordt ingevoerd, verplaatst het vuil naar elders. Terwijl de Wereldbank een lening aanbiedt van 100 miljoen euro om waterzuiveringstations op te zetten, kan de stadsplanning nu verder bouwen op de ervaring van Sundsvall, een Zweedse stad waar het bedrijf Ecocycle in ieder gebouw al het water tot drinkwater weet te verwerken. Geen investering in een septische put, riolering en waterzuivering meer nodig! Dat betekent een kostenbesparing, maar het wint ook alle water en voedingsstoffen terug. Dit genereert meerwaarde voor de gezondheid en het milieu. Anders Nyquist, de Zweedse architect die verantwoordelijk was voor de ontwikkeling in Sundsvall, was op bezoek in Bhutan en stelde: ‘Thimphu wordt ’s werelds eerste hoofdstad zonder riolering, waar gezondheid van de bevolking en terugwinning van water en voeding de prioriteiten zijn. En het is nog goedkoper ook.’

Het gaat hier niet alleen over een paar interessante initiatieven, maar ook om de cluster van ondernemingen die kunnen doorgroeien. Dit is niet alleen voor Bhutan zelf aantrekkelijk, maar het biedt het land de kans om naast geluk en gezondheid ook nog een nieuw economisch paradigma aan de wereld te presenteren.

Domweg gelukkig in Bhutan
Jigme Singye Wangchuck, de vierde koning van Bhutan, introduceerde het concept van bruto nationaal geluk in 1972. Al snel schoven economen het als een ‘interessant idee’ terzijde, maar inmiddels is dit een aanvaarde berekeningsmethode, die een goede aanvulling biedt op het bruto nationaal product. In Engeland, Frankrijk en Canada bestaat serieuze interesse vanuit de overheid om geluk als doelstelling op te nemen in beleidsplannen. De nieuwe Braziliaanse president Dilma Rousseff heeft aangegeven dat haar succes mede afhankelijk moet zijn van de vraag hoe veel gelukkiger de Brazilianen zich tijdens haar ambtsperiode voelen. Sinds een paar jaar is de absolute monarchie van Bhutan veranderd in een democratie. De vorst legde een grondwet voor die onder andere bepaalt dat 60 procent van de grond bos moet zijn en dat iedereen toegang moet hebben tot traditionele, natuurlijke gezondheidszorg. De regering – die ernaar streeft iedereen aan het werk te zetten – besloot bovendien een positieve bijdrage te leveren aan het klimaatdebat en zegde toe meer CO2 en methaan vast te leggen dan uit te stoten. Bhutan streeft niet alleen in woorden het geluk van de bevolking na, maar ook in daden.

Gunter Pauli is auteur van The Blue Economy en oprichter van ZERI, dat oplossingen zoekt voor mondiale problemen

nl.odemagazine.com

No Rights Apply