Allereerst martelaar voor de ondernemer daarna pas de Arabische Lente

Toen de 26-jarige Mohamed Bouazizi zich precies een jaar geleden in brand stak gebeurde er iets wat niemand voor mogelijk hield. Zijn daad ontketende de Arabische Lente, een golf van demonstraties tegen de regimes waarvoor inmiddels vier leiders moesten zwichten. Een terugblik naar de man waarmee het allemaal begon en zijn rol als martelaar.

Rond 9.00 uur ‘s ochtends overgoot Bouazizi zich een jaar geleden in de kleine zuidelijke stad Sidi Bouzid met terpetine en stak zichzelf met een aansteker in brand. Hij bezweek bijna drie weken later in het ziekenhuis aan zijn wonden.

Bouazizi, een arme fruitverkoper, was de broodwinnaar voor zijn familie. Net voor zijn zelfmoordpoging zou hij geschoffeerd zijn door politieagente Fayda Hamd die hem zijn fruit en weegschalen afnam en hem een klap verkocht. Het was de laatste druppel na jarenlange dagelijkse pesterijen, die kenmerkend waren voor het oude Tunesische regime.

De dood van Bouazizi zorgde voor massale protesten in Sidi Bouzid, die zich snel verspreidden over het hele land en uiteindelijk zorgde dat president Zine El Abidine Ben Ali op 14 januari dit jaar Tunesië ontvluchte.

Was Bouazizi wel een martelaar van de revolutie?

Bouazizi wordt door velen gezien als martelaar in de strijd tegen het regime van Ben Ali, zijn daad inspireerde soortgelijke demonstraties in de hele Arabische wereld en daarbuiten. Samen met al die activisten, werd ook Bouazizi deze week door Time Magazine benoemd tot persoon van het jaar; ‘de demonstrant’.

Maar was Bouazizi wel de martelaar waar hij door anderen voor gehouden wordt? Columnist Hassan Bahara bezocht in april Sidi Bouzid en kwam terug met een genuanceerder beeld van Bouazizi. Bahara:

Een achterneef van Bouazizi vertelde mij wat hij toen zag gebeuren voor het stadhuis. Bouazizi was woest over zijn behandeling door de politieagente en eiste een bestuurder te spreken. Om deze eis kracht bij te zetten, overgoot hij zichzelf met terpentine. Nog krachtiger zou zijn als hij een vlam bij zijn lichaam zou houden. Toen ging het mis. Zijn achterneef vertelde dat hij zijn arm gestrekt hield en de vlam ver van zich af. Hij wilde alleen dreigen met zichzelf in brand steken. Maar hij besefte niet hoe brandbaar het spul is. Één vonk en hij vatte vlam.

De jongeren van Sidi Bouzid lijken ook niet zo politiek geëngageerd te zijn geweest als we misschien denken, schrijft Bahara. De demonstraties die uiteindelijk een dictator lieten vallen, werden ook gevoed door verveling. Bahara:

Over die demonstranten: een van de jongens die ik daar sprak, een drijvende kracht achter het fascinerende plaatselijke radiostation SBZone, die vertelde dat in de confrontatie met politie en ME ook een groot element van tijdverdrijf zat. Het was voor heel veel jongens ook gewoon een heel spannende tijd. ME’ ers uitdagen, straatjes op ze veroveren, ze tergen door ze vanuit steegjes en daken te bekogelen. Het was weer eens iets anders dan ze gewend waren in Sidi Bouzid waar normaal nooit eens iets gebeurt.

‘Bouazizi begreep niks van politiek’

De dingen die Bahara hoorde worden kracht bijgezet door Foreign Policy. Bouazizi was verre van een politieke activist, vertelt zijn moeder:

“Mensen zoals Mohamed zijn alleen bezorgd over hun onderneming, hun werk. Ze begrijpen niets van politiek”

De Arabische Lente was in eerste instantie een revolutie van arme ondernemers

Bouazizi was ook niet de eerste marktverkoper die zich uit frustratie in brand stak, meldde Al Jazeera al eerder dit jaar. Abdesslem Trimech, een van de vele mensen die geen media-aandacht kreeg, stak zichzelf op 3 maart vorig jaar in Monastir in brand na eenzelfde bureaucratische hindering van zijn werk als straatverkoper. Ook waren er al demonstraties in augustus 2010 in het stadje Ben Guerdane bij de Libische grens tegen de onderdrukking door het regime van Ben Ali.

De zelfverbranding van Bouazizi was niet de vonk voor een politieke revolutie. De Arabische lente was een revolutie van de arme ondernemer. Omdat het nieuws van Bouazizi in tegenstelling tot Trimech wel via de Tunesische media en internet verspreidde, werd hij het symbool.

Zo’n honderd miljoen mensen in de Arabische wereld leven zoals Bouazizi, schat Foreign Policy, constant bang voor de autoriteiten die elk moment hun koopwaar kunnen afnemen en hen beboeten. Als Bouazizi al een martelaar was, was hij dat voor de strijd die de Arabische ondernemer dagelijks moest voeren.

Bouazizi was allereerst de katalysator voor de boosheid van straatverkopers en ontketende daarmee (onbedoeld) een politieke omwenteling in een regio waar het volk onder grote spanning stond door onderdrukking en economische malaise.

www.nrc.nl