<< error >> (our Markdown requires valid webpage links, not image links, see manual)

'2011 is een rampjaar voor de democratie'

Financiële perikelen, schandalen en nu ook rellen in Engeland. Woede maakt plaats voor gevoelens van onmacht. Het grootste probleem is dat we hieraan gewend raken. Dat schrijft Jonathan Freedland.

Het wordt een mens zwaar te moede bij het zien van de beelden van een vrouw die uit een brandend gebouw springt, van de eigenaren van een familiezaak die hun levenswerk in de as gelegd zien, en van de onverlaat die de rugzak leegrooft van een gewonde tiener. Het wordt een mens zwaar te moede om te zien hoe mensen de plekken waar sommige van hen toch ook wonen, in de vernieling helpen. Er komt nog een ander gevoel boven bij het zien van deze beelden, een gevoel waarmee we steeds vertrouwder raken, zeker in 2011, het jaar waarin het nieuws maar niet wil ophouden. Een gevoel van onmacht.

De meest verontrustende berichten zijn die over politiemensen die zich afzijdig houden en blijkbaar niet bij machte zijn om mensen tegen te houden die vernielingen aanrichten, brandstichten en stelen. Het is ten diepste beangstigend om te zien hoe degenen van wie we bescherming verwachten, machteloos zijn en de aftocht blazen.

Het probleem is dat we aan dit gevoel gewend beginnen te raken. Het andere nieuws dat veel aandacht van de media opeist, gaat over de wereldwijde financiële crisis en hoe de aandelenkoersen in Londen en ook elders in Europa hevige schommelingen vertonen. Op een bepaald moment was de Londense beursgraadmeter FTSE 5 procent gedaald. na forse dalingen in Londen en New York. Ook hier lijken leidinggevenden niet bij machte enige weerstand te bieden.

Gedonder
Maandag probeerde Barack Obama, de man die toch de machtigste positie ter wereld lijkt te hebben, de schade te beperken door erop te hameren dat de Verenigde Staten altijd een ‘triple A’ land zouden blijven. Maar dat haalde niets uit: Wall Street bleef duikelen. In Brussel haalden de Europese leiders vorige maand alles uit de kast om de eurocrisis te bezweren. Dat zorgde voor precies twee weken rust op de markten, en toen begon het gedonder weer. De enige kalmte die er de laatste dagen was, was het gevolg van de acties van de niet-gekozen - en meestal betreurenswaardig besluiteloze - heren van de Europese Centrale Bank.

Het oordeel van de markten, zowel in Europa als in de VS, lijkt te zijn dat gekozen regeringen niet in staat zijn om te doen wat nodig is. Het is die inschatting die Standard & Poor’s ertoe bracht om de VS van zijn AAA-status te beroven. Ze keken eens goed naar Capitol Hill - waar de Republikeinen er niet voor terugdeinsden om de Amerikaanse economie te gijzelen door te weigeren het schuldenplafond te verhogen - en besloten dat het Amerikaanse systeem dermate disfunctioneel was geworden dat het niet langer betrouwbaar was.

In ieder land verzet de politieke klasse zich natuurlijk tegen een dergelijk vernietigend oordeel. Vandaar de rituele oproepen aan ministers en de burgemeester van Londen om hun vakantie te onderbreken en vandaar ook dat het Britse parlement donderdag terugkomt van reces - twee maatregelen die voortvloeien uit de hoop dat politici greep kunnen krijgen op dit probleem en het kunnen oplossen. Niemand weet wat de komende dagen zullen brengen, maar veel mensen hebben hun twijfels over wat de politici er echt aan kunnen doen.

Opportunistisch
Deze kritische twijfel aan de vermogens van democratisch gekozen politici - en daarmee aan de democratische politiek zelf - zien we op een vreemde manier terug bij de plunderaars. Afgezien van de Iraanse staatsmedia heeft niemand het over ‘demonstranten’, maar zelfs ‘relschoppers’ is niet het goede woord, want daar zit nog iets van een politiek tintje aan. Vooral tijdens de eerste onlusten in de wijk Tottenham was er voor sommigen sprake van een politieke dimensie, waarbij de boosheid zich vooral richtte op de politie. Maar bij veel nabootsers elders in Londen en in andere steden leek hun enige drijfveer het opportunistisch verlangen om ongestraft kunnen stelen. Opvallend genoeg waren de doelwitten niet gemeentehuizen of bijvoorbeeld het Tory-hoofdkwartier, maar filialen van Dixons, Boots en Carphone Warehouse. Als er al een politiek statement werd gemaakt, is die dat de politiek er niet toe doet.

Ook al hebben weinig jaren zo’n opeenhoping van nieuws gekend als 2011, uniek is dat niet: ook 1981 was een zorgelijk jaar. Het verschil is dat we er in eerdere periodes van instabiliteit van uitgingen dat als de politieke macht maar eenmaal in andere handen kwam of als essentiële instellingen als de politie zich maar anders zouden gedragen, alles beter zou worden. Nu komen de enige optimistisch stemmende tekenen uit gemeenschapsinitiatieven als de gezamenlijke schoonmaakacties die in Londen plaatsvinden. De instellingen van de democratie zelf worden gezien als zwak of niet functionerend.

Het ironische van dit alles is dat buiten Groot-Brittannië, Europa en de VS het grote nieuws van 2011 de Arabische lente was en dat de bevolking van Syrië, Jemen en andere Arabische landen de straat op is gegaan. Het lijkt erop dat juist nu in deze landen een grote behoefte is ontstaan aan de instrumenten van de democratie, wij tot de ontdekking komen dat ze bij ons roestig en stomp zijn geworden.
Jonathan Freedland is columnist van The Guardian.

www.volkskrant.nl