Jawel, ook in u schuilt een terrorist

De standaard reflex na een aanslag is het psychologiseren van de daad. We voelen ons comfortabel bij de gedachte dat een terrorist door gekte gedreven werd. Als we de gekken tijdig oppakken kunnen we een volgende aanslag voorkomen, denken we. In werkelijkheid zijn de meeste terroristen echter helemaal niet zo gestoord.

Dat betoogt David Houghton, hoogleraar politieke wetenschappen aan de Universiteit van Centraal Florida, op Project-syndicate.org. Als voorbeeld geeft hij de interviews met de leden van de Rote Armee Fraktion (RAF). Deze links-extremistische terreurgroep bracht in het verdeelde Duitsland van de jaren zeventig 34 mensen om. Een brigade van experts mocht de RAF-leden in de gevangenis ondervragen.

Terroristische persoonlijkheid bestaat niet
Sommige deskundigen meenden dat de terroristen allemaal een narcistische trek hebben, anderen stelden de diagnose ‘klinische paranoia’. Er waren ook psychologen die traumatische jeugdervaringen, bijvoorbeeld het verlies van een ouder, opvoerden als oorzaak voor het excessieve geweld tegen de samenleving.

Die verscheidenheid aan diagnoses bewijst volgens Houghton dat er niet zo iets bestaat als een ‘terroristische persoonlijkheid’. De onderzoekers kwamen immers allemaal met verschillende diagnoses, die vooral hun eigen aannames bevestigden. Houghton verzet zich daarom tegen de gedachte dat verschrikkelijke handelingen het product zijn van krankzinnige geesten. Het zijn volgens hem eerder de omstandigheden die een mens tot kwade dingen kunnen aanzetten. Ieder mens, welteverstaan.

Nazi’s waren geestelijk gezond
Dat onderbouwt de professor met het beroemde experiment van Stanley Milgram. Deze sociaal-psycholoog mat de bereidheid om gehoor te geven aan instructies die strijdig zijn met het persoonlijke geweten. De proefpersonen werden in de rol van leraar geplaatst en kregen van de experimentleider de opdracht om bij elk fout antwoord hun leerling (een acteur) een schok (althans, zo moest het lijken) toe te dienen. Als leraar bleken zij allemaal bereid de leerling zodanig te elektrocuteren dat deze het uitschreeuwde van de pijn. De proefpersonen waren representatief voor de bevolking. Het waren de omstandigheden die deze doodnormale mensen tot verwerpelijk gedrag aanspoorden.

Dit verklaart volgens Houghton ook de gehoorzaamheid van soldaten in nazi-Duitsland aan hun Führer. Die soldaten deden hele erge dingen, maar waren niet gek. Terroristen, zo redeneert de professor verder, moeten we daarom ook niet te snel als gekken wegzetten. Dat maakt ons blind voor de omstandigheden waarin zij verkeren. Om terrorisme te bestrijden moeten we daarom onze neiging tot zielen knijpen onderdrukken. We kunnen beter op zoek gaan naar de sociale factoren die een gewoon mens tot terrorisme drijven. Want als geestelijk gezonde mensen Hitler hebben kunnen dienen, kunnen geestelijk gezonde mensen ook op een zekere dag besluiten zichzelf en anderen op te blazen.

www.nrc.nl