Is bewustzijn werkelijk een product van de hersenen?

Westerse wetenschap heeft een opmerkelijk succes gehad in het verklaren van het functioneren van de materiële wereld, maar zodra het aankomt op de innerlijke wereld van de geest, het heeft zeer weinig te zeggen. En zodra het op het bewustzijn zelf aankomt, wordt de wetenschap opmerkelijk stil. Er bestaat niets in natuurkunde, chemie, biologie of enige andere wetenschap dat kan verklaren dat we over een innerlijke wereld beschikken. Op een vreemde manier zouden wetenschappers veel gelukkiger zijn als geesten niet bestonden. Toch zouden er zonder geesten geen wetenschappers bestaan.

Deze altijd aanwezige paradox kan de westerse wetenschap in wat Thomas Kuhn een paradigmaverschuiving noemt duwen - een fundamentele verandering in wereldbeeld.

Dit proces begint wanneer het heersende paradigma een anomalie ontmoet - een observatie die het huidige wereldbeeld niet kan verklaren. Voor zover het het huidige wetenschappelijke paradigma betreft, is bewustzijn beslist een grote anomalie. Het is het meest vanzelfsprekende feit van leven: het feit dat we bewust zijn en een interne wereld van beelden, sensaties, gedachten en emoties ervaren. Toch is er niets wat moeilijker valt uit te leggen. Het is gemakkelijker om uit te leggen hoe het universum zich ontvouwde vanuit de Big Bang naar menselijk bestaan dan het is om te verklaren waarom ieder van ons ooit een innerlijke ervaring zou moeten hebben. Hoe kan al die electromagnetische activiteit in de fysieke materie van het brein ooit leiden tot bewuste ervaring? Waarom speelt het zich niet gewoon allemaal af in het donker?

De eerste reactie op een anomalie is vaak eenvoudig om het te negeren. Dit is inderdaad hoe de wetenschappelijke wereld op de anomalie van bewustzijn heeft gereageerd. En schijnbaar met gegronde redenen.

Ten eerste, kan bewustzijn niet worden waargenomen zoals dat kan bij materiele objecten. Het kan niet worden gewogen, gemeten of anderszins vastgelegd. Ten tweede, heeft wetenschap getracht tot universele objectieve waarheden te komen die onafhankelijk zijn enig eigen observatiepunt of geestestoestand. Voor dit doel hebben ze opzettelijk subjectieve overwegingen vermeden. Ten derde, leek er geen noodzaak te bestaan om het in overweging te nemen; het functioneren van het universum kon worden uitgelegd zonder het lastige onderwerp van bewustzijn te hoeven onderzoeken.

Echter, ontwikkelingen in diverse gebieden laten nu zien dat bewustzijn niet zo gemakkelijk op een zijspoor kan worden gezet. Quantumfysici suggereren dat, op atoomschaal, de waarneming de realiteit beïnvloedt die wordt waargenomen. Op medisch vlak kan de geestestoestand van een patient significant effect hebben op de mogelijkheid van het lichaam om zichzelf te genezen. En terwijl neurofysiologen hun begrip van het functioneren van de hersenen verdiepen steken vragen over de aard van bewustzijn spontaan de kop op.

Wanneer de anomalie niet langer kan worden genegeerd, is de algemene reactie om het te verklaren binnen het huidige paradigma. Sommigen geloven dat een dieper begrip van hersenchemie de antwoorden zal verschaffen; misschien zetelt bewustzijn in de werking van neuropeptiden. Andere kijken naar quantumfysica; de piepkleine microbuisjes gevonden binnen zenuwcellen zouden quantumeffecten kunnen creëren die op een of andere wijze aan bewustzijn zouden kunnen bijdragen. Sommigen onderzoeken rekenkundige theorieën en geloven dat bewustzijn tevoorschijn komt uit de complexiteit van de hersenprocessen. Anderen vinden bronnen van hoop in chaostheorie.

Maar ongeacht welke ideeën er worden aangevoerd, een netelige vraag blijft over: Hoe kan iets wat zo immaterieel is als bewustzijn ooit voortkomen uit iets wat zo onbewust is als materie?

Als de anomalie standhoudt, ondanks alle pogingen om hem te verklaren, dan moeten misschien de fundamentele veronderstellingen van het heersende wereldbeeld in twijfel worden getrokken. Dit is wat Copernicus deed toen hij werd geconfronteerd met de verwarrende bewegingen van de planeten. Hij daagde het geocentrische wereldbeeld uit, door te laten zien dat als de zon, en niet de aarde, in het midden stond de bewegingen van de planeten zinvol begonnen te worden. Maar mensen laten gekoesterde aannames niet gemakkelijk los. Zelfs toen 70 jaar later de ontdekkingen van Galileo en Kepler het voorstel van Copernicus bevestigden, was de gevestige kliek er afkerig van om het nieuwe model te accepteren. Pas toen Newton zijn wetten van beweging formuleerde, waarmee hij een mathematische verklaring gaf voor de banen van de planeten, begon het nieuwe paradigma wijder geaccepteerd te worden.

Het blijvend mislukken van onze pogingen om bewustzijn te duiden suggereert dat ook wij onze uitgangspunten in twijfel moeten trekken. Het huidige wetenschappelijke wereldbeeld houdt in dat de materiële wereld - de wereld van ruimte, tijd en materie - de primaire realiteit is. Om die reden wordt aangenomen dat de interne wereld van de geest op de een of andere manier uit de wereld van materie moet oprijzen. Maar als deze veronderstelling ons nergens brengt, dan moeten we misschien alternatieven in ogenschouw nemen.

Een alternatief dat toenemende aandacht krijgt is de visie dat de capaciteit van ervaring zelf niet een product is van de hersenen. Dit wil niet zeggen dat de hersenen niet verantwoordelijk zijn voor wat we ervaren - er is overvloedig bewijs voor een sterke correlatie tussen wat zich in de hersenen afspeelt en wat zich in de geest afspeelt - slechts dat de hersenen niet verantwoordelijk zijn voor de ervaring zelf. In plaats daarvan is de capaciteit van bewustzijn een inherente kwaliteit van het leven zelf.

In dit model is bewustzijn als de lamp in een filmprojector. De film heeft de lamp nodig om een beeld te laten verschijnen, maar het creëert niet het licht. Op een overeenkomstige manier creëert het brein afbeeldingen, gedachten, emoties en andere ervaringen waar we ons bewust van zijn, maar het bewustzijn zelf is al aanwezig.

Alles wat we hebben ontdekt over de correlatie tussen de hersenen en ervaring blijft overeind. Dit is het gebruikelijke geval met een paradigmaverschuiving; het nieuwe bevat het oude. Maar het lost ook de anomalie op die het oude niet kon verklaren. In dit geval hoeven we ons niet langer achter de oren te krabben terwijl we ons afvragen hoe het brein de capaciteit voor ervaring genereert.

Dit voorstel is zo tegengesteld aan het huidige paradigma, dat onverbeterlijke materialisten het gemakkelijk belachelijk maken en terzijde schuiven. Maar we zouden de bisschoppen uit de tijd van Galileo, die weigerden door zijn telescoop te kijken omdat ze wisten dat zijn ontdekking onmogelijk was, niet moeten vergeten.

Auteur: Peter Russell

www.activistpost.com