Alice Walker en Omer Gershon 2

Tussen Alice Walker en Omer Gershon bestaat een wereld van verschil. Het slachtofferschap van Walker belemmert haar niet zich met andere slachtoffers te identificeren, integendeel zelfs. Daarentegen is Gershon's slachtofferschap een onoverkomelijke hindernis om medeleven te kunnen opbrengen met andere slachtoffers. Dat komt omdat Alice Walker haar slachtofferschap niet tot haar identiteit heeft gemaakt, maar als bron gebruikt om haar verbeeldingskracht in te zetten en vorm te geven.

Omer Gershon is evenwel het prototype van de slachtofferist, die zijn identiteit ontleent aan een gecultiveerd slachtofferschap. Zijn joodszijn en zijn homoseksulatiteit gebruikt hij als rechtvaardiging om andere slachtoffers te criminaliseren. Dit lijkt op de houding van de dichter Kipling die zich met de agressor identificeerde omdat hij te zwak was om voor zichzelf op te komen, en zich daarom alleen maar met de krachtige dader kon vereenzelvigen. Het probleem van Gershon is dat hij in een samenleving is opgegroeid waar het machismo verheerlijkt wordt, waar de Sabra de tegenovergestelde is van het mietje waarvoor homoseksuelen en veel joden buiten israel versleten worden door de joods-Israelische man. De Sabra is de krachtige nieuwe jood, stekelig van buiten, waterig van binnen, zodat die de woestijn kan overleven, iemand die bereid is in opdracht te moorden, desnoods kinderen, zolang ze maar als vijanden kunnen worden gestigmatiseerd. Het opmerkelijke daarbij is dat zowel de Sabra als Gershon hun legitimering alleen maar kunnen vinden in het vermeende slachtofferschap.

Het gecultiveerde slachtofferschap is de ziekte van onze tijd. Het maakt het slachtoffer autistisch. Al negentien jaar geleden waarschuwde de juriste Heikelien Verrijn Stuart voor het gegeven dat het cultiveren van het slachtofferschap uiteindelijk in een modern fascisme zou eindigen. Ze schreef dat:

'slachtofferisten via erkenning of genoegdoening uit [zijn] op macht. Een macht die zij menen te hebben verdiend door een onschuld, die is geconstrueerd door hun slachtofferschap.'

Ze bestreed vooral

'het excuus dat het slachtofferschap bood om zich niet verantwoordelijk te hoeven voelen.'

Een paar jaar later wees de Duitse filosoof Peter Sloterdijk erop dat:

'Verantwoordelijkheid steeds lager [wordt] ingeschat, terwijl het slachtofferschap steeds hoger wordt gewaardeerd. Het is een ontwikkeling die buitengewoon gevaarlijk is voor onze samenleving. Deze slachtofferistische manier van denken is de belangrijkste vorm van ressentiment geworden… Het slachtofferisme, het verleidelijke gevoel slachtoffer te zijn, kan men overal om ons heen waarnemen, en is een extreem morele kracht geworden.'

En de in asiel levende joods-Russische dichter Joseph Brodsky adviseerde vlak voor zijn dood in zijn laatste essaybundel On Grief and Reason:

'Probeer ten koste van alles te vermijden dat je jezelf de status van slachtoffer toestaat… probeer te onthouden dat menselijke waardigheid een absoluut begrip is… Bedenk tenminste, als dat andere je te hoogdravend in de oren klinkt, dat je door jezelf als slachtoffer te beschouwen alleen maar het vacuüm vergroot dat door gebrek aan persoonlijke verantwoordelijkheid ontstaat en dat demonen en demagogen zo graag opvullen.'

Het fundamentele probleem is dat de slachtofferist er voetstoots van uitgaat dat hij (of zij) nooit zelf handelt, dus per definitie meent altijd onschuldig te zijn. Juist naar die onschuld is het slachtoffer op zoek. Het gevoel onschuldig te zijn vormt de kern van zijn identiteit. Vandaar dat hij niet anders kan dan zich fanatiek vastklampen aan zijn slachtofferrol. Schuldig is altijd de ander. Hij kent geen relativering, geen nuance, geen scepsis, geen ironie, geen satire. Hij kent alleen zijn eigen alles overstemmende weeklacht. Als een wereldvreemd kind weigert de slachtofferist de onvermijdelijke schaduwkant van het moderne bestaan te accepteren: de vervreemding, het isolement, de eenzaamheid, de anonimiteit, de melancholie en de talloze negatieve manifestaties die onlosmakelijk daaraan verbonden zijn, met de angst voor de misdaad als fixatiepunt. Hij is te vol van zichzelf en bezit te weinig verbeeldingskracht om een innerlijk proces op gang te brengen waarover Albert Camus schreef:

'De eerste stap van een geest die vervuld is van vervreemding is het besef dat hij dat gevoel van vervreemding deelt met alle mensen en dat de mensheid als geheel lijdt onder deze distantie ten opzichte van zichzelf en de wereld,'

hetgeen bij een betrokken individu leidt tot een 'solidariteit van de ketenen' die ieder mens aan de ander bindt. De slachtoffferist evenwel is alleen solidair met zichzelf, omdat hij weigert zijn slachtofferschap op te geven. In een razendsnel veranderende wereld en temidden van de multiculturele verwarring zoekt de slachtofferist een houvast dat hij niet kan vinden in zijn rol van consument. Die vult de existentiële leegte niet; hoeveel hij ook verteert, de honger blijft. In de week voor de moord op Pim Fortuyn schreef Arnon Grunberg:

'Juist zij die ogenschijnlijk nauwelijks reden hebben zichzelf als slachtoffer te zien, hebben hun identiteit opgebouwd rond de cultus van het slachtofferschap, een cultus die de verongelijktheid legitimeert en het falen excuseert. Welke machteloos wil zich niet laten vertegenwoordigen door een andere machteloos? En daar is Mr. Fortuun, het ex-slachtoffer dat nu alle andere slachtoffers zal leiden naar de vruchtbare velden waarop hij al enige tijd graast.'

En deze Omer Gershon doet me denken aan de zich als relnicht gedragende Pim Fortuyn, de slachtofferist bij uitstek die om zijn eigen leegte te vullen permanent in de schijnwerpers wilde staan en daarvoor de islam als zondebok gebruikte. In dat opzicht is de houding van onze filosemieten zo illustrerend. Bij de filosemiet krijgt het vooroorlogse antisemitisme een moderne uitlaatklep. Nu de jodenhaat politiek incorrect is en strafbaar zien we hoe hun antisemitisme vandaag de dag geprojecteerd wordt in de haat tegen islamitische Arabieren, en het zijn identiteitslozen als Omer Gershon die de hetze voeden