Jemen: VS vechten tegen democratie, niet tegen Al-Qaida (2/2)

Interview met Mohamed Hassan door Gregoire Lalieu & Michel Collon, deel 2 van 2.

Vervolg van deel 1.

En het zuiden eist afscheiding! De Jemenitische president lijkt zich echt in een slechte positie te bevinden.

Het is essentieel om de geschiedenis van Jemen te begrijpen om te begrijpen wat er vandaag gebeurd. Het land in zijn huidige vorm kwam tot stand als gevolg van de fusie van 1990 van de Democratische Volksrepubliek Jemen in het zuiden, met de Jemenitische Arabische Republiek in het noorden. Deze twee staten hebben een verschillende geschiedenis.

Het ontstaan van het noorden gaat meer dan 10 eeuwen terug tot de tijd waarin zaydieten voor het eerst in Saada arriveerden. Maar in 1962 brak een revolutie uit met als doel het omverwerpen van het feudale regime en een republiek te installeren. Nasser, de Egyptische president en verdediger van arabische onafhankelijkheid, ondersteunde de revolutionaire beweging. Van hun kant, stuurden de VS, de UK, Saoedi-Arabië en de Sjah van Iran huurlingen om de reactionare elementen van het oude feudale regime te redden en om Nasser te verzwakken. Het conflict liep uit op een verschrikkelijke oorlog waarin meer dan 10.000 Egyptische soldaten om het leven kwamen. Uiteindelijk werd de republikeinse overheid niet omvergeworpen, maar was door het conflict verzwakt. Het had niet de middelen om een culturele revolutie te ontketenen of om het gehele land te democratiseren, noch om het te industrialiseren. Hoewel zelfs de koning Imam die het land leidde uitweek naar Saoedi-Arabië, bevindt een groot deel van Noord-Jemen zich nog op feudaal niveau.

En het zuiden?

De geschiedenis van Zuid-Jemen verschilt sterk. Het werd gekoloniseerd door de Britten om de expansie te blokkeren van het Franse deel dat Djibouti over had genomen en van het Russische deel dat zich tot in Centraal-Azië had verspreid. Maar het ging er ook om dat de Britten hun dominantie handhaafden over de Perzische Golf en de strategische Straat van Hormuz. Het was Groot-Brittannië dat de haven heeft gebouwd in Zuid-Jemen. Deze stad werd zeer belangrijk voor het Britse keizerrijk. Men kan zeggen dat het het Hong Kong of het Macao was van het tijdperk. Veel buitenlanders werden naar het gebied gestuurd.

Zo zag de sociale piramide eruit in deze koloniale samenleving: aan de top, waren de Britse kolonisten heer en meester, gevolgd door Somalische en Indische gemeenschappen die fungeerden als een buffer tegen de laagste categorie, de Jemenieten. Het was een klassieke strategie van de Britse kolonisten: gebruik de ene groep mensen tegen de andere om zichzelf te beschermen. Tussen haakjes, iedereen die door Groot-Brittannië als gevaarlijk werd gezien voor haar Indische kolonie - zoals nationalisten of communisten - werd verbannen naar Aden.

Zoals we in Somalië hebben gezien, hebben deze politieke gevangenen de ontwikkelingen in de regio beïnvloed?

Zeker. Onafhankelijksheidsbewegingen dreven de Britse kolonisten in 1967 uit en de Democratische Volksrepubliek Jemen ontstond in het daaropvolgende jaar. Het werd geleid door de Jemenitische Socialistische Partij, wat een coalitie was van verschillende vooruitstrevende elementen, erfgenamen van delen van Aden's gevangenen. Je kon hier communisten, nationalisten, liberalen en Ba'athisten vinden vanuit Syrië of Irak. Al deze elementen werden verenigd onder de vlag van de Socialistische Partij.

Zuid-Jemen werd aldus de meest vooruitstrevende arabische staat van de regio en beleefde zijn meest florerende jaren, met de agrarische omwenteling, gelijkheid van man en vrouw, enz.. Desalniettemin bleef de socialistische partij een mengsel van diverse elementen van diverse oorsprong. De communisten vormden de ruggegraat van de partij en gaven het een zekere mate van cohesie, maar elke keer als het nodig was om belangrijke problemen onder ogen te zien, kwamen de tegenstellingen bloot te liggen. Vanwege een gebrek aan enig industrieel fundament en het kleinzielige burgerlijke karakter van de coalitie, liep als gevolg van deze tegenstellingen het aantal moorden op. Leden vermoordden elkaar letterlijk! Als een gevolg hiervan onderging de partij drie bloedige interne opstanden. De laatste bleek fataal te zijn. Van de ideologische partijleiders werden de meeste vermoord en de liberale vleugel maakte gebruik van de ontwikkeling. Het was dus een zeer zwakke socialistische partij die Jemen regeerde tot aan het moment dat de twee Jemens werden herenigd in 1990. Zelfs hoewel beide kanten relatief verschillende geschiedenissen hebben gehad hebben de partijen van zowel noord als zuid altijd de vereniging van het land gesteund in hun respectievelijke plannen.

Waarom was het nodig om te wachten tot 1990 voor het noorden en zuiden zich verenigden?

In het noorden was de staat heel zwak na de oorlog. Het werd geleid door liberalen die het ontbrak aan echt revolutionaire activiteiten en werden beheersd door de Golfstaten, Saoedi-Arabië in het bijzonder. De Saoedische buur verschafte wapens en geld aan de feudale klasse met het oog op het verzwakken van de centrale overheid. Voor Saoedi-Arabië was een tribaal Noord-Jemen gemakkelijker onder controle te houden. Het zuiden werd, als tegendeel, een bastion van progressieve ideeën. Toen de Koude Oorlog haar top bereikte werd het beschouwd als een vijand van de regio die in quarantaine geplaatst moest worden.

Maar in begin jaren negentig was het anders geworden. Om te beginnen was de Sovjet-Unie ingestord en de Koude Oorlog was beëindigd. Daarbij vormde de Jemenitische Socialistische Partij geen grote dreiging meer. Haar ideologische leiders waren er in de derde interne partijrevolte uitgewipt. Voor de landen in de regio zowel als voor de strategische belangen van het westen, hield de vereniging van Jemen niet langer een bedreiging in. Ali Abdullah Saleh, die sinds 1978 president van de Jemenitische Arabische Republiek was geweest, nam de leiding over het land. Hij is nog steeds aan de macht op dit moment.

In 1990 was Jemen het enige land, los van Cuba, dat de Irak-oorlog tegenwerkte. 20 jaar later, terwijl Castro nog steeds stand houdt tegen de 'Yankees', heeft Saleh op zijn beurt zich bij de VS aangesloten in hun war on terror. Hoe kun je deze wijziging verklaren?

De oppositie tegen de Irak-oorlog was niet het gevolg van Saleh's politiek, maar die van leden van de voormalige socialistische partij die diverse sleutelposities bezetten in de nieuwe regering. Desalniettemin, hoewel de socialistische partij altijd hereniging had gewild met progressieve uitgangspunten, was het door haar interne opstand te verzwakt geraakt om haar politiek in zijn geheel geaccepteerd te krijgen. Daarbovenop liet Saoedi-Arabië, een trouw bondgenoot van de VS, Jemen flink betalen voor haar positie tegen de Irak-oorlog. Het Saoedische regime wees een miljoen Jemenitische arbeiders uit die een bijzondere status hadden genoten die hen het recht gaf om aan de andere kant van de grens te werken. Dit veroorzaakte een ernstige economische crisis in Jemen, terwijl het tegelijkertjid een krachtige boodschap afgaf aan president Saleh. Laatstgenoemde herzag zijn aanpak waardoor hij stap voor stap een marionet werd van het Amerikaanse imperialisme zoals we dat nu kennen.

En de zuidelijke vooruitstrevenden laten hem dit doen?

Hereniging vormde een grote teleurstelling voor de zuidelijke leiders. Zij zijn in het proces gestapt zonder een geschikte strategie. En, zoals we hebben gezien, was de Socialistische Partij erg zwak. Het machtscentrum concentreerde zich in het noorden rond president Saleh. Het regime was corrupt, de uitzetting van de Jemenitische arbeiders die in Saoedi-Arabië werkten had tot een diepgaande crisis geleid en de economische situatie verslechterde.

Al deze factoren leidden ertoe dat het zuiden afscheiding eiste in 1994. De separatisten werden gesteund door Saoedi-Arabië, die er om verschillende redenen de voorkeur aan gaf dat zijn buur zwak en verdeeld zou zijn. Ten eerste, vanwege de meningsverschillen die het had met de buur over de loop van de Saoedische-Jementische grens: Jemen maakte in feite aanspraak op gebieden in Saoedi-Arabië. Ten tweede, omdat een verenigd Jemen met goed leiderschap problemen zou kunnen verooorzaken voor de feudale klassen in Golfstaten zoals Saoedi-Arabië.

Deze spanningen tussen noord en zuid leidden uiteindelijk tot oorlog. De zaydietische president mobiliseerde de mensen uit het noorden en het merendeel van het leger op basis van hun religieuze overtuigingen om tegen het in meerderheid soennitische zuiden te vechten. De separatisten werden verslagen, wat de voormalige leden van de Socialistische Partij binnen de Jemenitische regering verder verzwakte. Deze oorlog bood uiteindelijk het noorden, en Saleh, de gelegenheid om hun dominante invloed op militaire en politieke afwegingen weg te nemen.

Vijftien jaar later eist het zuiden opnieuw afscheiding. Denk je dat president Saleh er opnieuw mee weg kan komen?

Duidelijk, nee. Saleh ontmoet problemen bij iedere stap. Het zuiden eist opnieuw een redelijk deel van de macht nadat de corrupte regering met alle middelen de feudale orde heeft hersteld. Deze situatie is onacceptabel voor de zuidelijke Jemenieten, die een vooruitstrevende geschiedenis kennen. En het is evenmin acceptabel voor de Houthis in het noorden. In dit geval is president Saleh er niet toe in staat om het merendeel van de bevolking en leger te mobilisren op basis van hun religieuze overtuigingen. De Houthis zijn ook zaydieten! Het Houthi-verzet heeft het echte beleid van deze regering blootgelegd op een manier waarop geen enkele andere strategie dit had kunnen bereiken in zo'n korte tijd. De bevolking ontdekt wat er werkelijk gebeurd en ontevredenheid wordt sterker en sterker.

Wat zijn de redenen voor de woede van de bevolking van Jemen?

Eerst en vooral, de sociale en economische situatie. Het regime is rijk terwijl de mensen armer en armer worden. Dan is er nog het feit dat Jemen een bolwerk is geworden van VS-imperialisme en Saleh heeft de kant van Washington gekozen in de war on terror. De Jemenieten kunnen zien wat er gebeurd in Afghanistan, Pakistan en Irak. Voor hen is het een oorlog tegen moslims. Barack Hussein Obama heeft dan misschien een moslimnaam en mag alle speeches houden die hij leuk vindt, er zijn geen andere woorden om deze oorlog mee te beschrijven.

Daarbovenop is de overheid van Jemen er niet eens toe in staat om haar burgers te beschermen. Na de aanvallen van 11 september zijn een aantal van hen ontvoerd en verwijderd zonder reden. Dit gebeurde met een vooraanstaande Jemenitische religieuze leider. Toen hij in de VS was om zijn zoon te bezoeken werd hij gearresteerd en naar Guantánamo gestuurd zonder een geldige reden. Na zes jaar in gevangenschap werd hij tenslotte bevrijd. Maar hij overleed drie weken later, hij was ziek geworden als gevolg van zijn opsluiting. Deze war on terror kan echt niet worden geaccepteerd door de Jemenitische bevolking.

Uiteindelijk erkende Saleh de betwiste grenzen waar Saoedi-Arabië aanspraak op maakte. Hij gaf ook toestemming aan Saoedische bommenwerpers om het gebied aan te vallen waar de Houthi rebellen zich hadden gevestigd. Voor de Jemen is deze situatie onacceptabel. Saleh zit in een schietstoel. Dat is de reden waarom hij steun van de VS nodig heeft die het schrikbeeld van Al-Qaida verder opvoert om te kunnen doen wat zij willen met het land.

Na Afghanistan en Irak, wordt Jemen het derde front van de VS?

Ik denk dat dat al zo is. Het Amerikaanse leger heeft de raketten en speciale troepen al gestuurd. Het bevoorraad in gelijke mate een grote hoeveelheid materieel aan Jemen, maar een flink deel hiervan gaat over in de handen van het verzet vanwege de banden die de zaydieten hebben met het Jemenitische leger. Er zijn zes maanden verstreken sinds Saleh zijn grote offensief tegen de Houthis heeft ingezet. Hij heeft om versterking gevraagd aan de Saoedi-Arabische en Amerikaanse legers. Het zou me niet verbazen als Israël zich spoedig bij het gezelschap voegde. Maar ondanks alles, zijn zij er niet toe in staat om het Houthi verzet te overwinnen. Laatstgenoemde opereert vanuit een bergachtig gebied, net als de Taliban. We weten hoe moeilijk het is om op zulk terrein rebellen te bestrijden. Meer nog, de Houthis hebben de wapens om door te vechten voor een lange tijd die nog zal volgen.

Gaan de VS alweer een nederlaag tegemoet?

De geschiedenis lijkt zichzelf te herhalen voorzover het de VS betreft. Ondanks dat dit land heden ten dage door een voormalig moslim wordt geleid is haar beleid niet gewijzigd. Obama's speeches hebben veel gemeen met die van Bush: hij belooft terroristen te vervolgen waar ze zich ook op mogen houden. Breidt Washington het schrikbeeld van Al-Qaida uit om rebellen te bestrijden die zich in de bergen van Jemen hebben genesteld? Bush deed hetzelfde ruim 8 jaar geleden met betrekking tot Afghanistan, en die oorlog is nog niet over.

Waar het om gaat is te weten hoelang dit nog voort zal duren. De historicus Paul Kennedy heeft laten zien dat de kloof tussen een economische basis en militaire expansie een van de voornaamste factoren was in het verval van grote rijken. Als de economie van een grote macht zonder stoom komt te staan maar haar militaire uitgaven stijgen, dan is deze grote macht veroordeeld te verbleken en zeer zwak te worden. Dat is nu het geval met de VS.